हिमालचुली मन्तिर पानी भर्ने पँधेरो
लेकै हेर्यौ लाली गुराँस बेंसी हेर्यो प्याउली
पिरती बास्ने परेवा बिरह बोल्ने न्याउली
हिमाल छुन्छ बेलुकी सप्तर्षिको ताँतीले
जुनेली रात बिताउँछु गाउँदा गाउँदै साथीले
सम्झन्छु म हिउँचुली आँसुको ढिका खसाली
यो बिरानो मुलुकमा बस्दैन माया बसाली
वनमा घाम नलागे जगत सारा अँधेरो
नौडाँडाको पारीमा प्रीतिको देश छ मेरो
मेरो कान्ले लेकैलाई पाकेर जाने बादल
हातले मैले नछोए पनि छ कति कोमल
डर लाग्छ मलाई यही बादलु छायाँले
पार्दछ जहाँ इन्द्रेणी पाइला भिज्ने मायाले
धेरै बगेपछि
आँशु जस्तो पानी
सुकेर गए पनि
आकाशमा कटक्क माया लाग्ने
ढिस्को बनाएर जाँदो रहेछ ।
आकाशबाट
धर्धरी
भक्कानो फोरेर रोएको
कानमा खसेपछि
वेगले भेट्न दौडेँ,
पृथ्वी मेरो मोटरसाइकलको चक्कामा
पहिरन अल्झाएर
झन्डै नाङ्गिइन्,
पानी जस्तै थ्याच्च बसिन्
म भिजेको सरि
मायाले टाँगिएँ र
एक निचरेर सुकाएको हलुका आकाश भएँ ।
जाँदाजाँदै आज फेरि मन उधारै रह्यो
ढोकैसम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
छिचोलेरै पुगेको’थेँ कति आँखा बाधा थिए
चाहनाथ्यौ तिमी मेरो सपना पनि आधा थिए
खोलुँ भन्थेँ मनको ढोका सबै अपुरै रह्यो
ढोकासम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
काँढामाथि टेक्नु पर्यो त्यो पनि त सहेकै’थेँ
दुनियाँ नै वैरी हुँदा तिम्रो आफ्नो भएकै’थेँ
कुन सिमाना कोर्यौ दैव ! बोली अधुरै रह्यो
ढोकैसम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
रहर के हो ? पीन्जडा जीवनको
रहरकै खातिर उर्लिन्छ भेल पीडाको
रहर के हो ? जहर जीवनको
रहरकै खातिर बल्झिन्छ मृत्यु पीडाको ।
रहर के हो ? एक ठहर जीवनको
रहर नै त रहेछ आशा जीवनको
रहर के हो ? खोई छाड्नै नसकिने
रहर विना जीउनुको अर्थै नरहने ।
रहरले जीवन सून्दर बनाउला
रहरविनाको जीवन व्यर्थै हराउला
रहर के हो ? यात्राको अमूल्य साथी
रहरले त मान्छे पुग्छ माथी माथी ।
रहर जसले छोड्यो त्यो विरक्त भयो
रहर विना उसको जीवनलीला गयो
रहर त गर्नु तर आफ्नै वजनको
रहर पुग्ला हैसियत बमोजिमको ।
रहरले पीडा नदिनु अरुलाई
रहरकै लागी नरुवाउनु अरुलाई
रहरले सेवा गर्नु सधै दूखीकॊ
रहर नगर्नु विनास अरुको ।
अ अथवा अस्तित्व
स्व अथवा स्वभिमान
हरेक देश र जनतासंग
गासीएको
टासिएको
अलङ्कार हुन् यी दुइ अक्षरहरु
त्यो हरेक देश र जनताको लागि प्रीय हुन्छ
अ र स्व अथवा अस्व
कुनै देश
र जनताले गुमाउन चाहदैनन्
जव अस्व गुम्छ
तव त्यो देश देश रहदैन
र जनता जनता हुदैनन्
अथवा देश र जनता भए पनि
कठपुतली वन्नु पर्छ कसैको
त्यसैले त अस्वको लागि
हरेक युगमा हरेक देशमा
हरेक मान्छेमा युद्घ वाचीरहन्छ
कस्लाई सह्य होला र ?
स्वभिमान खोसीएको
कस्लाई मञ्जुर होला र?
अस्तित्व लुटिएको
त्यसैले अस्व गुमाउनु भन्दा
देश युद्घघोष गर्न तयार हुन्छ
र जनता देशको लागि वलि चढ्न तयार हुन्छन्
तसर्थ हरेक देश र जनतालाई
अति प्रीयकर हुन्छ अस्व
तर विडम्वना त्यहि अलङ्कारहरु
युगौ देखि कुल्चेकाछन् लुटेकाछन्
त्यसको विरुद्घमा आवाजहरु उठाए पनि
ब्यर्थ भएकाछन् ती आवाजहरु
किनभने लुटिनेहरु लुटिएकैछन्
कुल्चिएकाहरु कुल्चिएकै छन्
यहाँ त कसैको स्वभिमानलाई कुल्चिएर उभ्नु पनि
स्वभिमानै ठान्छन् मान्छेहरु
र अस्तित्वलाई अपहरण गर्नुलाई पनि
मानवता नै सोच्छन् मान्छेहरु
यो कस्तो मत्स्यन्याय हो ?
जव कि देश र जनतामा स्वार्थ पूर्तिको लागि
स्वभिमानको हवला दिएर
अरुको स्वभिमानलाई आफैले हडप्नु ?
र मानवताको वकालत गरेर
निर्दोष र निरीहहरु माथी हमला गर्नु
चरीत्र वनेकोछ आजका हिट्लरहरुको
अरुको सामु अस्वको वखान गरेर
भित्र हिंसा र हत्याको योजना वुन्छन्
त्यसैले वर्तमान भयानक संकटहरु ब्यहोर्दै गुज्रिरहेछ
लालीगुरास
तिमी नफुले
फुल्दैनन् सुनगाभा र सयपत्री फूलहरु
हास्दैनन् वनपाखा र भीरपखेराहरु
किनकी सेता सेता हिमालका फेदीमा छौ
अग्ला अग्ला पहाडको टाकुरीमा छौ
छौ, सुशोभित सुनाखरी जस्तै
छौ हर्षित लालुपाते जस्तै
र नाच्छौ डाफे मुनालसंग गुञ्जदा लोकलहरी
त्यसैले फुलाएका छौ देशलाई मुहारभरी
लालीगुरास
खिलिएकी छौ तिमी हरियाली चुल्ठोभरी
वैंशालु युवतीको चुल्ठोमा खिलिएको फूल झैं
मुस्कुराइरहेकी हुन्छौ झरिवादल र ठिहीमा पनि
वैंशको सहरमा मुस्कुराएको मान्छे जस्तै
सारा क्षण लजाइरहेछ ति म्रो लालीमा देखेर
फुलेका छन् सुनाखरी र सयपत्री ति म्रै आभाष पाएर
त्यसैले जगमगाइ रहेछौ प्रतिष्ठा बनेर
फूलहरुको प्रतिनिधित्वमा फुलेका राष्ट्रियता जगाएर
कहिल्यै नअघाइने ति म्रो रङ्ग
चहार्छ मुटु बनेर धड्किन्छ सारा अङ्ग
लालीगुरास
तिमी नफुले पालुवा मौसममा कोइली बोल्दैन
तिमी नफुले नदीनाला सुसाउदैन
तिमी नफुले दुःखका क्षणहरु भुलिदैन
तिमी नफुले नेपालीको मन फुल्दैन
तिमी नफुले खुशियालीमा देश झुम्दैन
त्यसैले ओइलिएका मनहरुमा ताजा फूल भएर फुल
हरेकको आखामा रोशनी भरेर फुल
हरेक वर्षको चहलपहलसंगै युगौं युग फुल
लालीगुरास
तिमी सबैको मिठो सपना भएर फुल
समय अविरल आइरहन्छ
विना मुहानको पानी जस्तो
पर्खदैन डुवी जाने घाम जस्तो
प्रकृतिले प्रदान गरेको निःशुल्क उपहार
प्राप्त भइरहन्छ
बाच्नको लागि प्राण जस्तो
तर थाहा हुदैन हामीलाई
सहज असहज बनेर पाइलाहरुमा
गतिशील भएर उर्लिदिंदा
बनिदिन्छ सृष्टिको नियम जस्तो
विद्यमान बगिदिने नदीहरुमा
जन्म र मृत्यु दुइ किनारा भएर बगे जस्तो
समय
बलवान हुन्छ
रोकेर रोकिदैंन/छेकेर छेकिदैन
त्यसैले घाम बन्छ कहिले सफलताको
औंसीको रात बन्छ कहिले असफलताको
फक्रिन्छ कहिले रङ्गीविरङ्गी फूल भएर बसन्तहरुमा
पोलिन्छ कहिले आगोको राप बनेर छातीहरुमा
धड्कन हो कि कुन्नी
खुल्दुलीमा आखा
जति च्यातेर हेरे पनि
देखिंदैन कहीं
हतारिएर जति भेट्न खोजे पनि
भेटिदैन कही
व्यस्त व्यस्त भइरहन्छ हरपलमा
समय
छाइरहन्छ सदैव दिनहरुमा, रातहरुमा
र स्पर्श गरिरहन्छ अनुभूतिहरुमा
विना आकृतिको भावना जस्तो ।
वर्तमान छचल्किरहन्छ भविष्यको पानीमा
रोकिदैन भूतकाल पहिरो गए जस्तो
पर्खदैन डुवी जाने घाम जस्तो
अस्पतालको सगाल पलङमा
सेतो सुकिलो ओच्छ्यान पाई
नयाँ रोगी रम्दछ पहिले
खोल र तन्ना सुम्सुम्याई
अहा ! कस्तो सफा विच्छौना,
हातको मयल पनि सर्ला जस्तो
कति नरम औ कति मनोरम
खोपीभित्रको शैय्या जस्तो ।
तर जब ओल्टेकोल्टे गर्दा
तन्ना खोल अलि सर्न जान्छ ,
अनि रोगीको आँखा सहसा
भित्री तहमा पर्न जान्छ ।
ती सुकिला खोलहरूभित्र
कति थाङ्ना ती सिरह डसना
टाल्दैतुन्दै छोप्पिरहेको,
सयौं वर्षको अवशेषपना
छ्या! छ्या!! देख्दै डुङ्ग गनाउने
पीप रगतका टाटैटाटा
जति पल्टायो उति घिन लाग्दो
दिशापिशाबले कुहिँदा पाटा
देख्दछ जब यो रोगी
अनि पो खुल्दछ उसमा भित्री पोल
नब्य झैँ लाग्ने, भव्य झैँ लाग्ने,
ओछ्यान रहेछ केवल खोल
दारा किट्छ अनि त्यो रोगी
चिच्याउन लाग्छ च्यात्तै खोल
खोल खोलमै कति दिन धान्छौ
जगजीवनको मोल ।
तर नारी समाई भन्दछ डाक्टर
छैन यसको ब्रेन कन्ट्रोल
अनि धाइले प्याइदिन्छे
मुसुक्क हाँस्तै रङ्गिन झोल ।
चोर्ने चिन्तन गर्दछ खाली
मानिसहरूका हरिया बाली
फेरि कसैको पनि फुल-बारी
देख्नै नसकी दिन्छ उजारी
अग्लो रुखमा उसको डेरा
मान्दछ मीठो अम्बा, केरा
निर्धा आए जाई लाग्छ
बलिया आए परपर भाग्छ
फलफूल ल्याई मानिसहरू तर
हनुमान भनी गर्छन् आदर
केवल पशु पो हो त्यो बानर
काला अक्षर भैंसी बराबर
बालकहरू हो, होश समाल
मनमन्दिरमा बत्ती बाल
तिमीहरू मानिस बन्नु छ जाग
बानर बुद्धितर्फ नलाग
संकीर्णताको परखाल नाघी
यथार्थ वैज्ञानिक पन्थ लागी
पीडितमा जागृति बत्ति बाल
भगाइद्यौ भारतका दलाल
प्रगति भो अब व्यापक जाज्वल
परिसके प्रतिगामीहरू तल
उठिसक्यो भई व्यापक जागृति
उदित भै जनमानसको स्थिति
विजयको भई दर्पण शानमा
प्रवल भै मनको बलिदानमा
जनजागृत भै उठदै गयो
परपीडनता टुट्दै गयो
असही शोषण जागृति हो सही
जनयथार्थ कुरो बीचमा नरही
फगत नित्य रुचाइ विलासता
रहन संभव छैन कतै यता
ऊ बीसौँ शताब्दीका
अरू करोडौँ झैं
सामान्य थियो
ऊसँग
दुःखका
थुप्रै दागहरू थिए,
बेला–बेला
तिनलाई हेरेर
ऊ पग्लन्थ्यो
ऊ पग्लँदा
उसका आँखा पनि
रसाउन तयार हुन्थे
एउटा सामान्य मानिसको
सबै क्षमता
ऊसँग थियो
तर थिएन
ऊसँग क्रोध
त्यसैले आफ्नै पसीना चुस्नेहरूसँग
ऊ नम्र थियो
त्यही नम्रताले
ऊ
पृथ्वीमा
धेरै वर्ष
रहन पाएन
सुन्दरी
यो भीडमा कविता नपढ
मानिसको ध्यान
कविताको सुन्दरताबाट
तिमीमा सर्छ
र कविता एक्लो हुन्छ
यद्यपि कविता पढ्न
लायक र
राम्रो छ तिम्रो स्वर
तर मानिसका ेखँखु ार ध्यान
कविताबाट उछिट्टिएर
तिम्रो सुन्दर नाकमा
तिम्रो चपल बडे आँखामा
तिम्रो नङमा
तिम्रो शारीरिक सौष्ठव
र परिधानमा पर्न सक्छ
र तिमीले पढिरहेको कविताको प्रयास
बेकार हुनसक्छ
सुन्दरी
कविता बचाउ
यौटा पहाड: म अझै अग्लिन्छु ।
यौटा म: म अझै उक्लिन्छु ।
अब आफै पन्छाउनु पर्छ काँडाहरु
डोकोभरी पहाड बोकेर
बिसाइदिन्छु पहाड चौतारीमा
उफ ! उ पनि ठाउँ ठाउँ भत्किएछ
छाड्दिनँ उक्लन ठाडो उकालो
साँझमा पनि
झ्याउँकिरीहरु बजाइरहेछन् नगरा
मेरो मुटु बाहेक
झ्याउँकिरीहरु बाहेक
निस्सिम निस्तब्धतामा
मैले पहाडमाथि पहाड बिसाएँ ।
सगरमाथा उक्लेर
चुचुरोमा
अर्को सगरमाथा राख्छु
र फेरी उक्लिन्छु
फेरी राख्छु
फेरी उक्लिन्छु……
………..
पसिनाहरु
मारियाना ट्रेन्चमा
उत्सव मनाऊँन् ।
मस्तिष्क तन्तुहरु
धारणा परिवर्तन गर ।
संकीर्णताको परखाल नाघी
यथार्थ वैज्ञानिक पन्थ लागी
पीडितमा जागृति बत्ति बाल
भगाइद्यौ भारतका दलाल
प्रगति भो अब व्यापक जाज्वल
परिसके प्रतिगामीहरू तल
उठिसक्यो भई व्यापक जागृति
उदित भै जनमानसको स्थिति
विजयको भई दर्पण शानमा
प्रवल भै मनको बलिदानमा
जनजागृत भै उठदै गयो
परपीडनता टुट्दै गयो
असही शोषण जागृति हो सही
जनयथार्थ कुरो बीचमा नरही
फगत नित्य रुचाइ विलासता
रहन संभव छैन कतै यता
भ्रष्ट प्रशासन पर जा पर जा
रक्त क्रान्तिको घन्क्यो बाजा
उठ्यो बबण्डर हुँदै सशक्त
महल अटारी अस्तब्यस्त
सामन्तीले संगीन रोप्यो
जनजागृतिले दुनियाँ छोप्यो
झुपडी भन्दछ शहरै घेर्छु
धरती भन्छिन् काया फेर्छु
थाम्दा थाम्दा थाम्नै नसकी
पीडितहरूका टेवा मर्के
अड्दा अड्दा अड्नै नसकी
अग्ला घरका भित्ता चर्के
जाली दोषी क्रूर कठोर
पीडित जनका पसिना चोर
निम्न जनका रक्त पिपासा
धरतीका गुण गौरव नासा
भावना बलिदानकोले
देश भै बिध्वंशकारी
रक्त क्रान्तिका बबण्डर
आउँदैछन् वेग मारी
नीच हत्याराहरूका
भावनामाथि चढी
कस्सिदैछन् र्सवहारा
तोड्न आफ्नो हत्कडी
क्रूद्ध भै कंकाल उठ्दैछन्
नहट्ने प्रण गरी
ज्यूँनु यो धिक्कार भन्छन्
शत्रुहरूको तल परी
आत्मबल माथि उठेको
देश हो यो स्वाभिमानी
खूनको बदला लिने हो
कुन कुराले आज हामी
गर्न हत्या देशको
संगीनमा राख्ने सहारा
भाग जनताले थुकेका
आत्मगौरवहीन सारा
देश परिवेशः पुरातनपन्थी थकाइमा
मस्त निदाइरहेको बेला
एकथरी देशहरु
कालापहाड तर्फ लागेका छन्
मुटू कलेजो हराएर
बूढा सुब्बाका जोखनाहरु मूच्छित छन्
सर्वत्र विद्रोही र छापामारका कुरा
भूकम्पीय क्षतिका भविष्यवाणीसहित
आह ! पालतिर हामीले थुप्रै
ट्रमा सेन्टर खोलेका छौं
भगवानहरु सेल्टरमा छन् – छैनन्
तर हामी गरिवहरु
भगवानका मामलामा साह्रै धनी छौं
कम्ब्याट ड्रेस
एम – १६
नाइटभिजन
स्काई ट्रक …
नाइजेरियाली मिसदङ्गाहरु वीच
हामीले पनि वोधिका केही
नयाँ शब्दावली पाएका छौं
बज्रस्वाँठ अख्तियारहरु
हिरासतमा गाँजाखेती गर्छन्
अनि क्यूपर वेल्टतिर कतै
वरफका ढुङ्गाहरु पल्टाउँदै
पिङ्गपङ्ग भाइरस खेल्छन्
आफन्तहरुबाट कति वेचिए
पराइका चेलीवेटीहरु ?
क्यूरियोका सम्बन्धहरु रुन्छन्
खोई कहाँ हराए जामुना गुभाजुहरु ?
आजभोलि कार्टुनीकृत विषादका सिमसारहरुमा
जादुका धुम पो मच्चिएका छन् ।
अग्निमाला
नवः हिमयुगीन अर्घेलाहरु
सिमिट्रीमा रेटिसेन्ट बालहरु
आरोहण गर्छन्
मेथाडोन खाएका हुडिनीहरु
साइवरकोष्टरमा
अपरेशन डेजर्ट स्ट्रोम गर्छन्
गन्धका नाताहरु उस्तै छन्
मात्र नात्रेड्यामस विश्वमा
प्राविधिक गडवडीमा क्षमाप्रार्थनाहरु
आतङ्कका हिमाल चढिरहेछन्
ए हाम्रा सभानाहरु
अल्ट्राभ्वायलेट क्यामेरातिर
कति छन् अदृश्य जोखिमहरु ?
टेलिस्कोप भिरेका गिद्धहरु
शोकेसभित्रका कुकुरभुकाई सुन्दैछन्
उ ः ! परभक्षी आतङ्कका हल्लाहरु
आजभोलि मन्दिरैमन्दिरको देशमा
देवताहरु शरणार्थी बनेका छन्
‘कुकुरदेखि सावधान !’ गिदीमा भ्रम टाँसेर मान्छेहरु
मान्छेहरुद्वारा सावधान छन्
‘भैचालो आउँदैछ ! भैचालो आउँदैछ !’
एउटा सम्भावित भैंचालाको सम्मानमा
मान्छेहरु घर छोडेर कटेरो निर्माणमा
ब्यस्त छन्
‘विद्युतीय धरापमा नपरे फेरि भेटौंला !’
‘सुरक्षा कारवाइमा नपरे फेरि भेटौंला !’
संकटकालमा झ्याप्प निभ्ने संकटकालीन बत्तीहरुमा
एउटा सिङ्गो पुस्ता गीत गाइरहेछ
स्वराष्ट्रिय
यौटी केटी भेटेँ मैले
इस्कुलको बाटो,
हातमा थ्यो यौटा थाल
किताबको साटो !
मुख थियो निन्याउरो
लथालिङ्ग केश,
ओठ पनि कत्ला कत्ला
केकेजस्तो भेष !
सानै थिइन्, शरीरमा
खालि जामा चोला,
मेरोभन्दा उन्को उमेर
अलि पाको होला !
दया लाग्यो, आफ्नो खाजा
मैले उन्लाई दिएँ,
तर उनी उल्टै जङ्गनि्
म त वाल्लै परेँ ।
देख्छु म यहाँ पुतलीसडक,
पुतलीबजार,
पुतलीगाउँ लागेन पत्ता
खोजे नि हजार ।
हुन त पक्कै होला त्यो गाउँ
कहीं यो माटोमै,
बसेको छ कि मलाई नै ऊ
ढुकेर बाटोमै ।
कल्पना फुर्छ पुतली-ज्यूको
छिर्बिरे धर्सा,
त्यो गाउँ कत्ति सुरम्य होला
सुनचाँदी वर्षाले ।
उडाइ उसको गीतझैँ लाग्छ
आवाजविनाको,
सुतेको शान्ति सुस्तरी उठ् छ
हृदय-कुनाको ।
राम्रो छ है, सबैभन्दा राम्रो छ
मलाई मेरो देश,
प्राणभन्दा नजिक छ त यौटे छ
त्यो हो मेरो देश ।
प्राण प्यारो, किनकि म अहिले
छु है यसैमा,
मरेपछि हुन्न प्राण, तर म
हुन्छु देशैमा,
त्यसैले त प्राणभन्दा मेरो म
मलाई मेरो देश ।
यो आकाश अनि यसमा लर्केको
सप्तरङ्गी केश,
यसको शरीर थरीथरी यहाँका
भाषा अनि भेष,
यही हो है कैले पनि नमर्ने
मेरो आफ्नो देश ।
अघि हिँड़्नेहरूको पाइलाको धुलोले
ड्याम्म छोपेको छ
स्पेसको बाटो।
पुरानो बाटो भत्काएको भ्रमको
मीठो निद्रालाई
विचारको अँध्यारो कोठामा सुताउनेहरू
ब्यूँझिएको रिहर्सलको बतास चल्छ
बतासमा कता-कता टुक्रिन्छ विचार। टुक्रिन्छ।
कता-कता छरिन्छ संवेदना। छरिन्छ।
बतासमा भत्किबस्छ नी!
पारम्पारिक सत्ताको घर।
पछि-पछि कुदिबस्ने
आलाप, नारा, मानसिक रोगी घोषणाको अनुहार
चिन्दैन
(किन चिन्नु?)
स्पेसको अर्को फाटक टेक्ने पस्पेसराइडरले।
कति रिस् जस्तो चर्किबस्नु?
जोड़िन नसक्ने जङ्गली संवेदनाले। कति चर्किबस्नु?
हँ अक्षर
कति फिँज जस्तो फुटिबस्नु?
( बाटो हुँदैन
बाटोको घर, परिवार
आफन्त, छिमेकी संसार केही हुँदैन।
बाटाले भत्किनु, बनिनु पर्दैन।
बाटो नै हुँदैन । हुँदैन बाटो।
कहॉं छ बाटो?)
बाटो बनाएँ भन्नु
लुते घोषणा हुन्छ।
अघि हिँड़्नेहरूले
खोसलिराखेको
नाङ्गो(?) सत्यमा
ओभरराइटिङ गर्दै बस्नुको
घमण्डको बेलुन सधैँ फुल्लिबस्छ। फुल्लिबस्छ।
जब त्यो फुट्छ, त्यो फुट्छ
त्यसको आवाजलाई
नयॉं-को अवतरण मानेर आरती गाउने
गाइनेहरू
किलामा गोरूहरू झैं घुमिबस्छ। घुमिबस्छ।
किन डराउनु?
त्यो जोड़ले रिसाउने पाठकसित।
त्यसले त्यसको पाठलाई
त्यसको निजी पतलुङ जस्तो पैह्रेको छ।
पछि हिँड़्नेहरूको पाइलाको धुलोले
फेरि ड्याम्म छोपेको छ
अर्को स्पेस।
पसीनाहरू दिनभर काम गर्न आउँछन्
माटोसित खेलेर फर्कन्छन्।
पसीना माटोजस्तो गन्हाउँछ
माटो पसीनाजस्तो गन्हाउँछ
त्यो गन्धमा बॉंच्छ
बस्तीको भोक।
भोकहरू गीत गाउँछन्
हो हो माले हो हो -हरूको
स्मारकपत्र हातमा बोकेर।
हरेक शताब्दीले माटो दिएर पालेका भोकहरूले लेखेर पठाएको
सहुलियतहरूका अपीलपत्रको आँगनमा बसेर
आउने भोटकै समीक्षा गर्दैबस्छन्
नीति निर्माता मन्त्रीहरू।
खेत र ग्रामपञ्चायत
सँगै बसेको
ग्रामसंसदबाट
न्यायपालिकाको मृत्युको खबर ढुक्कैले सुनाउँछन् मण्डल बाजे।
पसीनाहरूलाई पनि भोक लाग्छ
भोक लागेको देखाउँदैनन् तिनीहरू।
ठण्डा महीनाको छुट्टी बिताउन आएका
शहरे पढ़न्ते छोराहरूलाई
अनौं थमाएर सामुहिक स्वरमा भन्छन् पसीनाहरू-
“…जोत्नू अब तिमीहरू आफै तिमेरका अक्षरहरू…”
खेतको धानबाली अनि उनीहरूको होमवर्क
दुवैले
टाउकोभरि उठाएका छन्
ऋण र दायित्वको एक थाक नयॉं संस्करण।
सरकार भत्किँदै बनिएको कति भयो
खेत जोत्ने हलो फेरिएन
न फेरियो खेत भिजेको हेर्ने सपना झुण्ड्याएर
आँखामा नै चर्किएको बूढ़ाबाको मोटो चश्मा।
हेर्नू,
यसपालिको भोट पनि खड़ेरीले नै जित्यो।
साइला बाहुनले बाजेलाई पछ्याएनन्
बाबुलाई पछ्याएनन्।
उसले भने- म म भएर बॉंच्छु
म आफै बनाउँछु बाटो।
धेरै दाजुभाईबीच
कुन्नि किन साइला मिल्नै सकेनन्
भने- बरू कोइलाखानी जान्छु
पढ़्न जॉंदिनँ।
म ठग्दिनँ
यसरी नै एकदिन अग्लिन्छु।
उसको कोठा छुट्टियो
फोक्टा छुट्टियो।
एकदिन
त्यही कोठामा सर्किनी कान्छी पसिन्
त्यसपछि त पानी छुट्टियो
जिन्दगानी छुट्टियो।
साइला बाहुनलाई गाउँबाटै निकालियो
नाउँबाटै निकालियो।
आहिले साइलाको आफ्नै गाउँ छ
आफ्नै नाउँ छ।
उ अहिले भन्छ-
मेरो नाउँ कसैले मेट्न सकेन
मेरो गाउँ कसैले मेट्न सकेन
जसले मेट्न खोजे
उनीहरूले नै
मेरो आफ्नो नाउँ बनाए
मेरो आफ्नो गाउँ बनाए
यसो गर्न मैले नै उनीहरूलाई सघाएँ।
रगतको आफ्नै मगज हुँदैन
दिमागका हरेक रेसामा रगत नपुगे
गिदी मर्ला र समाज बदल्ने
संघर्षको मार्गचित्र कसले सोच्ने?
रगतको आफ्नो आँखा हुँदैन
आँखाको नानीले रगत खान नपाए
दृष्टीहरू मर्लान्
र, स्वतन्त्र मानिसका अनुहार केले हेर्ने?
रगतको छुट्टै कान हुँदैन
कानका सबै अबयबमा रगत नपुगे
श्रव्यशक्ती मर्ला
र, मानिसको विजयी गीत केले सुन्ने?
आफ्नो ओठ पनि हुँदैन रगतको
आधरका हरेक सिरामा रगत नपसे
आमाका चुम्बनलाई
केले ममतामयी, ज्युँदो र न्यानो बनाउँने?
रगतको आफ्नो गला हुँदैन
पुग्दो रगत कण्ठमा सिंचित नभए
निर्जीव गलाले
मुलुकको मायामा
गर्विलो गीत कसरी गाउला?
रगतको आफ्नो हात पनि हुँदैन
देशबासीका सहस्र हातहरूमा रगत नपुगे
हातहरू पनि मर्लान्
र ठूठाजस्ता हातले हतियार समाउँदैनन्
अनि सिमानाका प्रत्येक गौँडामा
देशको रखवारी कसरी गर्ने?
कुनै किसिमको मुटु पनि हुँदैन रगतको
मुटुका अणुअणुमा रक्तकण नपुगे
मुटु पनि मर्ला
र आर्यघाट पुगेको मुटुले
सारा नेपालीको ढुकढुकी कसरी बोलिदेला?
फोक्सो पनि हुँदैन रगतको आफ्नो
फोक्सोका दुबै फप्लेटामा हर्दम् रगत नपुगे
फोक्सो मर्ला र मृत फोक्सोले
जातजातका मानिसले कसरी सास फेर्ने?
पाठेघर पनि हुँदैन रगतको
हरेक जवान युवतीका गर्भाशयमा
नित्य स्वच्छ रगत नपुगे
सृष्ठीको मुहान मर्ला
र क्रन्तीवीर जन्माउँने
मातृसपना कसरी पुरा होला?
रगतको हिँड्ने खुट्टा पनि हुँदैन
खुट्टाका हड्डी, नसा र मांसपेसीहरूमा
मनग्गे रगत नपुगे
खुट्टहरू मर्लान्
त्यसपछि त,
परिवर्तनको नयाँ क्षितिज टेक्न
इन्क्लाबी जुलुसमा कुन पाइला हिँड्लान् ?
उता चिडियाखाना छ
र्सपहरु छन, गोहीहरु छन्
स्याल र भालूहरु छन्
गिद्धहरु छन्
यता मन्त्रालयहरु छन, संसद र क्याविनेट छ
प्रधानमन्त्री,
मन्त्री,
अध्यक्ष र सांसदहरु छन्
वाग्मतीको पुलले
यी दुबै शहरहरुलाई
चुपचाप जोडिदिएको छ
युगौँदेखि उत्तानो आँ…खोलेर बसेको
कान्तिपुर
कहिल्यै नअघाउँने खञ्चुवा मुख
जसको अनुहारबाट सर्वत्र पीपैपीप खस्या’छ
किनभने पीलोझैँ पाकेर निधारमै
ढ्याक्क सिंहदरबार बस्या’छ ।
जसै कुमबाट प्रथमपल्ट हातहरू पलाए
मनुष्यहरू दङ्ग परे
त्यस उप्रान्त यही हतियारले
सभ्यतालाई यो चुचुरासम्म पु-याए ।
हातहरूलेले थरि-थरिका हतियार चलाएपछि
हरप्पा, महेन्जोदाडो र सिन्धुघाटीको सभ्यता टुसाए
हो, यिनै हातले औजारहरू अर्जापेपछि
ताजमहल उभियो, मोनालिसा मुस्कुरायो
हातका औँलाहरू बिथोवन र मोजार्टका छातीमा नाचेपछि
सिम्फोनी-सागरहरू उर्लिए
मुलुकका गुन्द्रुक सुकाउँदाझैँ
बाङ्गाटिङ्गा सिमाना र इतिहासका घुम्तीतिर
हातहरूले तीर-भाला र खुँडा-खुकुरीका धारले
हावामा केही काटे
अन्तमा प्रहारगरे बैरीका गर्धनहरूमा छपाछप्
र त मुलुक आफ्नै चारकिल्लाभित्र कायम छ
र त हामी आफ्नै मुलुकका नागरिक कायम छौँ
हातहरू, जसले प्रेमपत्र लेखे…सिउँदोमा सिँदुर हाले
हातहरू, जसले कोक्रो हल्लाउँदै लोरी गाए…
आशिर्वादको टिका लगाइदिए
हातहरू, जसले सपनाको छेउछाउ फूल उमारे…बस्ति बसाए…
हातहरू, जसले पहाड-मधेशमा जात-जातका मानिस
र तिनका इन्द्रेणी-सपनाहरू जोडेर एउटा सिङ्गो देश बनाए
हो तिनै हातहरू अचेल
केटाकेटीका सपनाको सुरक्षामा व्यस्त छन् ।
सेलायो उनको चिता र दिनको ज्वाला निभ्यो पश्चिम
यो छाया–छविको डुब्यो दिन, डुब्यो रङ्गीन त्यो जीवन
थोत्रो देवल, शून्यसान दुनियाँ, सारा अँध्यारोतिर
जाऊ हे सखि ! साँझको शिखरको पारी उज्यालोतिर
बत्ती यो घरबाट बल्छ अहिले सङ्घारमा दख्खिन
बाल्थिन् यै घरभित्र बत्ति घरकी लक्ष्मी उनी क्वै दिन
हे वैवस्वत ! बत्ति यो शहरमा तिम्रो लगी जोडिद्यौ
उल्टीद्यौ सब अन्धकार उनको बाटो तिमी छोेडिद्यौ
छायारुप लिएर शून्य घरमा आई नच्याऊ अब
हाम्रा आँसु नहेर, निष्ठुर बनी माया चुँडाल्द्यौ सब
हल्का प्वाँख उचाल, झार भुइँमै धूलो र मैलो जति
जाऊ सुन्दर शान्त देश, पुतली ! हे ज्योतिकी सन्तति !
लाऊ अञ्जुलि तीन बार जलको, खाएर जाऊ सखी !
यौटा फुल चुँडेर दिन्छु दिलको लाएर जाउः सखी !
आँसू आज पुछेर दुःख सब यो बिर्सेर जाऊ सखी !
मान्छेको घर अन्धकार छ भनी सम्झेर जाऊ सखी !
आऊन् पुष्पविमान पुण्यबलले निस्केर आकाशमा
हाँसी क्यै वरदान द्यौ रहरको, जाऊ सखी ! बैँसमा
लैजाओ अमरावती शहरमा हे स्वर्गका देवता !
ताराका सँग हाँस है, अब तिमी नौ लाखमा एउटा
हाँस्यौ, प्यार गर्यो, बिगार गरिनौ कैल्यै कसैको यहाँ
यो चारै दिनमा पनी गरिसक्यौ जो गर्नुपर्ने यहाँ
केही बाँकि भए म गर्छु सँगिनी ! ज्यूँदै छु आधा अब
तिम्रो खेल समाप्त भो सब, तिमी विश्राम लेऊ अब
मट्टीलाइ फुकेर प्राण बिउँझ्यौ हे फुलकी वासना !
हाँस्यौ घाम र जूनको मनि यहाँ हे स्वर्गकी सिर्जना !
देवी ! जोबनमै गयौ, मलिन यो मट्टी बिसाईकन
हाम्रै जीत छ प्यार चार दिनको पायौ महापावन
टाढा निर्मल मौन शान्त गहिरो आनन्दले दीपित
तिम्रो शाश्वत धामभित्र भवको पर्दा खसाली सुत
एकै बार जहाँ सुतेर कहिल्यै पर्दैन है ब्यूँझन
बल्छन् बाहिर जून्किरीसित जहाँ नौलाख तारागण
लीला माइतका भुलेर घरका धन्दा तिमीले गर्यो
आमाको ममता भुलेर कसरी माया मलाई गर्यो
छातीबाट झिकेर प्राणसरिका छोरी मलाई दियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
‘ख्वै छोरीहरु छन् कता, म त गएँ, ख्वै माइती छन् कहाँ !
प्यारा ! यति रहेछ भेट, टुहुरी हेरेर बस्नु यहाँ !’
धोको यत्ति कहेर के हृदयले उल्टीरहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
मैले सोधिनँ, अन्त्यकाल कुनमा धोको अडेको थियो
मैले रोइनँ, प्राण जान कतिको बाधा परेको थियो
हेरेँ टुल्टुल खाली, दीन मुखमा हेरीरहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
आँसू झर्न सकेन खालि रसिला आँखा लिएकी थियौ
बाक्लो फुट्न सकेन खालि दिलको भाषा भनेकी थियौ
मेरो ध्यान गरी मभित्र कसरी आत्मा मिलाईदियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
गथ्र्यौँ दम्पति मृत्युका पनि कुरा माया र सन्तोषमा
भन्थ्यौ– मैँ पहिले मरुँ हजुरको प्यारो यही काखमा !
साँच्चै भाग्यवती सती हृदयकी सच्चा ! मलाई जित्यौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
तिम्रो पाप थिएन, चार दिनको चोला थियो कञ्चन
तिम्रो धर्म थियो, सुन्यौ दिनभरी श्रीकृष्णको कीर्तन
राती शीतल मेघको मनि महानिद्रा सजीलै लियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
तिम्रो रुप र माधुरी धमिलिँदै जाला कुनै कालमा
जानेछन् अनि बिर्र्सदै गुन पनी यो बैगुनी विश्वमा
बिर्सि बिर्सिसकिन्न किन्तु कहिल्यै जो यो अनौठो गर्यो
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
यति दिन पछि मैले आज बालाजि देख्याँ,
पृथिवि तलभरीमा स्वर्ग हो जानि लेख्याँ।
वरिपरि लहरामा झूलि बस्न्या चरा छन्,
मधुर वचन बोली मन् लिँदा क्या सुरा छन्।।१।।
याँहाँ बसेर कविता यदि गर्न पाऊँ,
यस्देखि सोख अरु थोक म के चिताऊँ।
उस्माथि झन् असल सुन्दरि एक् नचाऊँ,
खैंचेर इन्द्रकन स्वर्ग यहीं बनाऊँ।।२।।
एक् मन् चित्त लगाइ चाकरि गर्याँ
खूसी भया छन् हरि।
मान्पाथी पनि भुक्तमान् थपिदिया
कैल्यै नछुट्न्या गरी।
रोज् रोज् दर्शन पाउँछू चरणको
ताप् छैन मन्मा कछू।
रात् भर् नाच् पनि हेर्छु खर्च नगरी
ठूला चयन्मा म छु।
लामखुट्टे उपियाँ उडुस् इ सँगि छन्
इन्कै लहड्मा बसी।
लाम्खुट्टेहरु गाउँछन् इ उपियाँ
नाच्छन् म हेर्छु बसी।
बिन्ती डिट्ठा विचारीसित म कति गरूँ
चुप् रहन्छन् नबोली
बोल्छन् ता ख्याल् गर्या झैं अनि पछि दिनदिन्
भन्दछन् भोलि भोली
की ता सक्तीन भन्नू कि तब छिनिदिनू
क्यान भन्छन् यि भोलि
भोली भोली हुँदैमा सब घर बितिगो
बक्सियोस् आज झोली
अस्पतालको सगाल पलङमा
सेतो सुकिलो ओच्छ्यान पाई
नयाँ रोगी रम्दछ पहिले
खोल र तन्ना सुम्सुम्याई
अहा ! कस्तो सफा विच्छौना,
हातको मयल पनि सर्ला जस्तो
कति नरम औ कति मनोरम
खोपीभित्रको शैय्या जस्तो ।
तर जब ओल्टेकोल्टे गर्दा
तन्ना खोल अलि सर्न जान्छ ,
अनि रोगीको आँखा सहसा
भित्री तहमा पर्न जान्छ ।
ती सुकिला खोलहरूभित्र
कति थाङ्ना ती सिरह डसना
टाल्दैतुन्दै छोप्पिरहेको,
सयौं वर्षको अवशेषपना
छ्या! छ्या!! देख्दै डुङ्ग गनाउने
पीप रगतका टाटैटाटा
जति पल्टायो उति घिन लाग्दो
दिशापिशाबले कुहिँदा पाटा
देख्दछ जब यो रोगी
अनि पो खुल्दछ उसमा भित्री पोल
नब्य झैँ लाग्ने, भव्य झैँ लाग्ने,
ओछ्यान रहेछ केवल खोल
दारा किट्छ अनि त्यो रोगी
चिच्याउन लाग्छ च्यात्तै खोल
खोल खोलमै कति दिन धान्छौ
जगजीवनको मोल ।
तर नारी समाई भन्दछ डाक्टर
छैन यसको ब्रेन कन्ट्रोल
अनि धाइले प्याइदिन्छे
मुसुक्क हाँस्तै रङ्गिन झोल ।
भरी लता वृक्ष विषे टनाटन
नवीन लाखौं फूल पालुवाकन ।
वसन्त आयो कलकण्ठको अब
सुनिन्छ साह्रै कल कण्ठ-गौरव ।।
अगाडि जो दीन बनी लुकीकन
बिताउँथ्यो केवल दु:खमा दिन ।
अहो !! उही कोकिल हेर आज यो
प्रमोदले पूर्ण महासुखी भयो ।।
बसी बगैंचा-बिच मोजमा परी
नयाँ कलीला सहकारमञ्जरी ।
चपाउँदै मस्त भएर बेसरी
कुहूकुहू गर्दछ त्यो घरीघरी ।।
चलीरहेको छ सिरी सिरी हवा
झुलीरहेछन् सब मञ्जु पालुवा ।
जता दियो दृष्टि उतै खुसी मन
प्रमोदले पूर्ण नहोस त्यो किन ?।।
समीरले पुष्प परागको झरी
लगाउँदा त्यो रसरङ्गमा परी ।
झुलीरहेको छ शरीर बेसरी
मुछेर तेही रजमा घरीघरी ।।
पिएर सा–नन्द रसालको रस
घुमाउँदै नेत्र दुवै मदा-लस ।
सहर्ष खोलौं सुरिलो गलाकन
घनक्क घन्काउँछ त्यो सबै वन ।।
घरीघरी भुर्र उडी अलीकति
घुमेर शाखान्तरमा यताउति ।
बडो बहाडी रसिकै बनी तहाँ
ढलीमली गर्दछ पालुवामहाँ ।।
चुचो ठड्याईकन चट्ट मञ्जरी
ठुँगेर च्यापीकन देखिने गरी ।
फरक्क फर्कन्छ घरी पछिल्तिर
प्रसन्नता-साथ लतारि पुच्छर ।।
न शीत-बाधा, न त घामको डर
न बाग नङ्गा, न त वृष्टिको पिर ।
बसन्तका गौरवले गरीकन
खुसी छ साह्रै कलकण्ठको मन ।।
हट्यो सारा हिलो मैलो
हरायो पानीको वर्षा
भवानीको भयो पूजा
चल्यो आनन्दको वर्षा
जता जाउ उतै भन्छन्
दशैं आयो दशैं आयो
यही आनन्द चर्चाले
सबै संकष्ट बिर्सायो
ठूला साना सबैलाई
दशैं अत्यन्त राम्रो छ
चलेका चाडमा ज्यादै
यही उत्कृष्ट हाम्रो छ
सबै अत्यन्त आनन्दी
सबै छन् पिङमा दंग
सबैको देखिंदै आयो
उज्यालो चेहरा रंग !
आमा, म जोगीसँग जान्छु
शिरीषको रूखमुनि
भेटिएको थियो ऊ
उसको हातमा थियो फगत बाँसुरी एउटा
आँखामा थियो आकाशको सपना
पाउमा धुलो र घाउ
गाउँ-गाउँ
जंगल-जंगल
भौंतारिन्छ जोगी
मानौं, खोजिहिँड्छ गुमाएको प्रेम
बिर्सिएका याद र नामहरू
बाँसुरीको धुनमा समेट्दै
देख्नेबित्तिकै मैले मन पराएँ उसलाई
आमा, म जोगीसँग जान्छु
छैन उसको ठाउँ-ठेगाना
न छ जातपात
गाउँ र जंगलमा
वेदनाको राग गुञ्जाउँदै भौंतारिन्छ जोगी
के बह होला उसलाई, आमा
यो धर्तीमा उसले
कहिल्यै पाएन कि प्रेम ?
आमा, म जोगीसँग जान्छु
बिहेको दिन
मलाई लिन
आउनेछन् जन्ती
डोली, कलश, बाजागाजा लिएर
सुन्दर परिधानमा रवाफसाथ घोडामा सवार भएर
आउलान् दुलहा
मलाई नदेखेर उनीहरू रिसाए भने
संकोच नमान्नू, आमा
तिमीले धेरै सहेकी छौ
तिमीलाई थाहा छ-
स्त्रीको कलेजो कसरी पत्थर बन्छ
कसरी स्त्री
महलको खोपीमा सजाउनलायक
पत्थर बन्छे
म त हुँ हाडमासुकी स्त्री
हुन सक्दिनँ पत्थर
न हुन सक्छु बिक्रीको माल
तिमी सजाइदिनू डोली
राखिदिनू त्यसमा काठको पुतली
त्यसलाई घुम्टो पनि ओढाइदिनू
र, भनिदिनू उनीहरूलाई-
यही हो तिमीहरूकी दुलही !
म त जोगीसँग जान्छु, आमा
सुन, ऊ बाँसुरी बजाइरहेको छ
सात सुरमा मलाई बोलाइरहेको छ प्रेम
म कसरी उसलाई
नाइँ भन्न सक्छु ?
कला
कलाका लागि होस्
जीवनलाई
सुन्दर बनाउनका लागि नहोस्
रोटी रोटीका लागि होस्
खानका लागि नहोस्
मजदुर मेहनत गर्नका लागि होस्
केवल मेहनत
पुँजीपति होस्
मजदुर सिर्जित पुँजीको
मालिक बन्नका लागि
अर्थात्, जो जे छ, रहोस् त्यस्तै
कुनै परिवर्तन नहोस्
मालिक होस्
दास होस्
दास बनाउनका लागि युद्ध होस्
युद्धका लागि फौज होस्
र, फौजका लागि युद्ध होस्
हाललाई कला शुद्ध रहिरहोस्
र, शुद्ध कलाको
पवित्र प्रभामण्डलमा
जल्लादहरू भइराखून्
मान्छेलाई
फाँसी चढाउनका लागि।
लाग्दछ मलाई रमाइलो मेरै पाखा पखेरो
हिमालचुली मन्तिर पानी भर्ने पँधेरो
लेकै हेर्यौ लाली गुराँस बेंसी हेर्यो प्याउली
पिरती बास्ने परेवा बिरह बोल्ने न्याउली
हिमाल छुन्छ बेलुकी सप्तर्षिको ताँतीले
जुनेली रात बिताउँछु गाउँदा गाउँदै साथीले
सम्झन्छु म हिउँचुली आँसुको ढिका खसाली
यो बिरानो मुलुकमा बस्दैन माया बसाली
वनमा घाम नलागे जगत सारा अँधेरो
नौडाँडाको पारीमा प्रीतिको देश छ मेरो
मेरो कान्ले लेकैलाई पाकेर जाने बादल
हातले मैले नछोए पनि छ कति कोमल
डर लाग्छ मलाई यही बादलु छायाँले
पार्दछ जहाँ इन्द्रेणी पाइला भिज्ने मायाले
उहिल्यै–उहिल्यै…
फूलहरू कविता लेख्थे ।
फूलहरू–
आदिकवि थिए
महाकवि थिए
युगकवि थिए
जनकवि थिए
उहिल्यै–उहिल्यै…
एकदिन–
अनायास यौटा फूल हरायो
सारा फूलहरू रोए
असङ्ख्य भावुक फूलहरूको जीवन दुःखमा डुब्यो ।
अर्को दिन
अर्को फूल हरायो–
फूलको संसारभरि हाहाकार मच्चियो
सारा फूलहरू आगो भए
धर्तीको सौन्दर्य धुवाँ भएर अक्कासियो
फूलहरू–
राजा भए
नेता भए
किसान भए
मजदुर भए
अफसोच ! फूलले फूललाई नै शोषण गर्न सुरु गर्यो !
कवि फूलहरूले विद्रोह गरे
न्याय र समानताको कविता लेखे
मुक्ति र स्वतन्त्रताको कविता लेखे
शोषित फूलहरू जुरमुराए
उठाए हतियार र भिरे आआफ्ना कम्मरमा
असङ्ख्य फूलहरू फूलहरूबाटै शहीद भए
सारा फूलबारी रङ्गियो प्रभाती किरणले ।
धेरै पछि–
मान्छे फेरि त्यहाँ पुग्यो
फूलहरू–
आफ्नै हृदयको रगतले पोतिएको झन्डा फरफराइरहेका थिए–
भीर
पहरा
गमला र आँगनवरिपरि…
मान्छे चुपचाप फर्कियो र भन्यो
हे ईश्वर ! सबै फूलहरू मान्छे भइसकेछन्
मैले तपाईंलाई फूल चढाउन सकिनँ !
उहिल्यै–उहिल्यै…।
कसैलाई वास्ता छैन– उसको आगमनको ।
बरु छ–
भर्खरै,
त्यो तरुनी चन्द्रमाको हातबाट एउटा निरीह फूल झरेको
खेतको आकाशलाई सानो झरीको दाग लागेको
धानको बाला थोरै उठेको
लाटोकोसेरो ढिलो उडेको
बरु छ–
भर्खरै,
त्यो बूढो बाजेको धार्मिक श्लोकभित्र सलबलाइरहेको पहेँलो
कामुकता
त्यो मौन इनारबाट आइरहेको मिश्रित पुरुषवीर्य
र आलो बालिका रगतको गन्ध
बरु छ–
भर्खरै,
बिच्किएको बच्छ्यूझैँ सगरलाई चिल्दै
ओलम्पिकबाट आआफ्नो भूमि फर्किरहेका राता हवाईजहाजहरू
र तिनका राता आवेगहरू
कसैलाई वास्ता छैन – उसको आगमनको
तर ऊ,
सन्किरहेकछ, स्वप्नवत् सन्किरहेछ–
भर्खरै,
त्यो पूर्वको पहाडमाथि निस्केको युवाकविजस्तो तारा ।
ए नौलो मान्छे सुन यो सहरमा तिमी एक्लो छैनौ
बाटो हराएका
माटो गुमाएका
यो ठूलो संसारमा तिमी एक होइनौ
कति छन् यहाँ आफ्नो नाम खोज्दा बेनाम भएका
कति छन् यहाँ अनुहार खोज्दा पग्ली झरेका
ए नौलो मान्छे…
यहाँ छन् हजारौँ दुःखले गलेका मानिसका आँखा
यहीँ छन् हजारौँ मान्छे अटाउने देवताको काख
ए नौलो मान्छे…
तिमीले टेकेको गोलो यो पृथिवी तिम्रो पनि हो
यो धर्ती, यो आकाश अहँ हुँदैहोइन बिर्ता
आरुका फूलहरूबाट तपतप झरिरहेका शीतहरू आँखाभरि थापेर
आकाशगङ्गालाई हेर्दा
मेरो राजा !
मैले हजुरलाई देखेँ
बारीको डिलैडिल उफ्रिहिँडेँ मृगझैँ
माथिका यी अँध्यारा पर्वतहरू
तलको त्यो रेलको रित्तो बाटो, नुनिलो आभास…
जम्मै बिर्सिएँ मैले !
मान्छेहरूले वर्षौदेखि पुज्न छाडेको त्यो निरीह मन्दिरलाई
मान्छेहरूले वर्षौदेखि फर्की नहेरेको त्यो नियास्रो द्यौरालीलाई
स्वर्गको लालसामा फेरि
ढोगेँ मैले ।
हजुर आउनुहोला भनेर
अनिदा यी सपनाका चरा र छुङछुङती नाचिरहेको हातका
चुराहरू
मनभित्र त्यसै–त्यसै पोको पारिराखेको सरमलाग्दा के–के, के–के
कुराहरू
यी घरका आशातीत झ्याल–ढोकाहरूलाई
सुम्पिएँ मैले ।
लौ हजुर त झन्–झन् अकासिँदै…?
प्रेम भनेको दृष्टिको अनन्तता पो रहेछ
स्वर्ग भनेको हृदयको उचाइ पो रहेछ
ईश्वर भनेको आफ्नो सबभन्दा प्यारो वस्तु पो रहेछ
वर्षौदेखि बज्न नपाएका यी कुण्ठित घण्टहरूलाई बेस्कन बजाउँदै
चिच्याएँ म–
ए हिँड्दाहिँड्दै निख्रिजाने उकाली–ओराली !
ए बस्दाबस्दै थकाइ मेटिजाने चप्लेटी !
कलिला छाँगा, रुपौला रात
र छुनछुनाउँदा चियाका पातहरू !
कसले भन्छ : यी बतासका झोक्काहरू हाम्रा प्रेमचिह्नहरू
होइनन्
कसले भन्छ : यी दहमा खसेका पातहरू हाम्रा प्रेमपत्रहरू होइनन्
साँघुरो भो मलाई झरीका हारीहरू
साँघुरो भो मलाई सम्झनाका घारीहरू
आरुका फूलहरूबाट तपतप झरिरहेका शीतहरू आँखाभरि थापेर
आकाशगङ्गालाई हेर्दा
मेरो राजा !
मैले हजुरलाई देखेँ ।
मेरो हजुरलाई के दिऊँ नि भेट
तारा दिऊँ कि जून दिऊँ इन्द्रेणीको सेट
मगमग बास्ना दिऊँ कि फूलै फूलले बेरेर
हिउँचुली नै चढाऊँ कि, लालीमाले घेरेर
पखेरीको छायाँ दिऊँ कि, झलझलाउने शीत
सारङ्गीको सुरमा दिऊँ कि, एकै चरण गीत
शब्द – कालीप्रसाद रिजाल
स्वर – शर्मिला बर्देवा
संगीत – आलोकश्री
एल्बम – छायाँ
झेल भो धेरै जिन्दगीमा
झेलै झेल भो
मेरो माया उसको लागि
हाँस्ने खेल भो
के दुख्थ्यो र कलेजी यो
रेट्दा करौंतीले
यति साह्रो दुख्यो आज
छाड्दा निष्ठुरीले
कस्तो मायाजालमा पर्यो
त्यै नै काल भो
आफू पर्यो सोझो नि हौ
मीठो गर्थ्यौ कुरा
मुखै मात्र मीठो रैछ
भित्र धारी छुरा
जीउको नाश धनको कती
यस्तो चाल भो
शब्द – कालीप्रसाद रिजाल
स्वर – रामकृष्ण ढकाल
संगीत – आयूष जोन
ओ तेन्जिङ !
मैले यो प्रेमको पहाड कहिले नाघ्ने होला ?
जति चड्दैजान्छु पहाड अग्लिँदै जान्छ
बिसाउँन खोज्छु सूर्जे भाग्दै–भाग्दै जान्छ
प्रिय–सपनाको बिहान कसलाई माग्ने होला
ओ तेन्जिङ !
मैले यो प्रेमको पहाड कहिले नाघ्ने होला ?
मेरो उचाईभित्र आकाशको सत्य छैन
प्रेमजस्तै अमर रहने मलाई अधिकार छैन
प्रिय–विपनाको गुहार कसरी माग्ने होला
ओ तेन्जिङ !
मैले यो प्रेमको पहाड कहिले नाघ्ने होला ?
हराएको मेरो मान्छे
तिमी एकदिन जरुर आउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो ?
त्यही बेला थाहा पाउँछौ ।
कति भाग्यो चन्द्रमा यो
पृथिवीलाई रुवाएर
तर साँझ आउँछ फेरि
लाखौँ दीप जलाएर
एकान्तमा वेदनाको
माला जब तिमी लाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यही बेला थाहा पाउँछौ
जहाँ जाऊ जता पुग
भेटिने त उही मान्छे
मानिसकै अनुरोगले
बाँधिएको हुन्छ मान्छे
सम्झनाको कुनै मोडमा
जतिखेर तिमी धाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यहीबेला थाहा पाउँछौ ।
राति
समुद्रबूढो
लालटिन लिएर आउँनेछ– त्यहाँ…
लामो दाह्री
चहकिला आँखा
र हातमा रातो किताब देखेर
तिमी उसलाई मार्क्स सम्झिन्छौ
सिरानीको बन्दुक आँसुको फूलले छोपिनेछ
नरिवलको गाछीभरि
बतासले–
रेट्न थाल्नेछ भ्वाइलिन– दुःखको
खस्न थाल्नेछन् चन्द्रमाका हातहरू– टाढाको बस्तीमा
तिमी उठ्नेछौ ।
घोप्टे काँडाबीच फुलेको
एउटा
नाजुक फुल
जसको मनमोहक सुगन्धले
हरेक बैँसालु मन पग्लन्छ
र फुल टिप्ने चटारोमा
पटक पटक दर्फरिन्छ ।
यो कुनै प्रतिष्ठित बिम्व होइन
जसलाई
न घाम झैँ कवितामा सजाउँन पाउँ
न जून झैँ गीतमा गाउँन पाउँ
यो कुनै गुराँस होइन
यो कुनै पलाँस पनि होइन
न मन्दीर पुज्नै पाउँ
न प्रेमीकाको हातमै थमाउँ ।
हामी बस्ने बस्तीहरूमा
हावा पनि डराई-डराई बग्दछ
सूर्यको किरण पनि
मन नलागी-नलागी खस्दछ
हामी बस्ने भूगोलको नजिक भएर
कुनै अक्षांश र देशान्तर रेखा पनि जाँदैन
कुनै जहाज र विमान पनि जाँदैन
किनकि-
सामाजिक भनिएको समाजले नै
बनाएका दलित हौँ हामी ।
हाम्रा आँगनमा फुल्ने गुराँसहरू
राष्ट्रिय फूल होइनन्
हाम्रा घरमा डुल्ने डाँफे
राष्ट्रिय पंक्षी होइनन्
हामीले पालेको गाई
राष्ट्रिय जनावर होइन
हामीले छोएको कपडाले
राष्ट्रिय झन्डा बन्दैन
हामीले फलाएको अक्षता
कुनै मन्दिरमा चढ्दैन
हाम्रो सयपत्रीले
कुनै देउता पुजिँदैन
किनकि-
सामाजिक भनिएको समाजले नै
बनाएका दलित हौँ हामी !
हाम्रा धमनी, हाम्रा सिराबाट
हाम्रो नसा-नसा भएर
लहु होइन, दलित बग्दछ
हाम्रो पसिनाको रंग दलित हो
हाम्रो रगतको रंग दलित हो
हामी रुँदा आखाबाट दलित खस्छ
हामी हाँस्दा ओठमा दलित बस्छ
हाम्रो शिरको जुम्रा,
हाम्रो पेटको जुका दलित नै त हो
किनकि-
सामाजिक भनिएको समाजले नै
बनाएका दलित हौँ हामी !
हामी दलितहरूको कण्ठबाट आएको
एउटै दबित आवाज छ
हजुर बेदलितहरूसमक्ष–
हरपल हामीभित्र दमाहा बजाइरहने
हाम्रो मुटु झिकेर लैजानुहोस्
र तपाईंको समाजको प्रयोगशालामा
परिक्षण गरेर बताउनुहोस्
के हामी दलित हौँ ?
होइनौं भने त केही भएन
परन्तु केही गरी हौँ भने
छर्किदिनुहोस् एक-एक अञ्जुली गंगाजल
तपाईं बेदलितहरूको कमण्डलुबाट
ताकि आइन्दा फेरि कसैले
हाम्रो घरमा दलित भएर जन्मनु नपरोस्
किन्तु तपाईंको गंगाजलले पनि
हामी चोखिएनौँ भने
कुन तीर्थको अमृतले
कुन गंगाको जलले चोखाउनुहुनेछ
हामीलाई छुँदा अशुद्ध भएकी
तपाईँकी गंगालाई ?
Source: http://www.baahrakhari.com
हो त्यही क्षण, त्यही पलबाट
मैले जीवनलाई यस्तो सम्मोहनकारी,
आल्हाद्कारी रूपमा पाएँ ।
अब लाग्छ– जीवनप्रतिका तमाम गुनासाहरु
शनै: शनै: पखालिँदै छन्, धोइँदै छन्
वर्षातपछिको स्निग्ध बिहानीझैँ !
र, बदलामा उपहारस्वरूप प्राप्त गर्दै छु
एउटा नयाँ आलोक,
क्रमश: उद्भासित हुँदै गरेको नुतन स्वच्छता
उमंग, खुसी र अपरिमित शान्ति !
मृत्यु अब त्यस्तो निविड रहेन,
अँध्यारो, अनेकन डरलाग्दा रहस्यहरुको भण्डार !
त्यो पल, त्यो क्षण
जब जीवन वर्तमानको खुसी भएर आइदियो,
जब जीवन क्षणजीवी भएर आइदियो
जब जीवनले प्रत्येक पल, प्रत्येक क्षण;
जीवनका तमाम् रंगहरूले,
बाँच्नुको सार्थकता निथ्रुक्कै भिजाइदियो,
मृत्यु सपनामा मुस्कुराउँदै अनायास विस्मृत बनिदियो !
जन्म र मृत्युका नियमित आकस्मिकताहरू,
अवच्छिन्न छन्
सतत छन्
यो शुरुवात हैन
र, सायद अन्त्य पनि !
तिम्रो कथित मृत्युपश्चात् पनि सूर्यास्त हुन्छ,
सूर्योदय हुन्छ,
वर्षात त्यसैगरी रिमझिम सिमसिम गरिरहन्छ
फूलहरुले आफूलाई त्यसरी नै फुलाउनेछन्
मन्द-मन्द वतासका झोंकाहरू
त्यसरी नै नाच्दै लहराउनेछन्
जीवनका यी तमाम् आयामहरू
रोमाञ्च सिर्जना गर्दै जबदेखि
मेरो वरिपरि लडीबुडी गर्न लागे
हो, त्यहीँदेखि, त्यही क्षण
जीवनलाई यति आल्हाद्कारी
जादुयी रूपमा फेरि, पुन: प्राप्त गरेँ ।
Source – http://www.baahrakhari.com
म हुँ विकास !
गर्छन् सबैले ममाथि धेरै आश
सरकारले बजाउने बिगुल हुँ म
तर कठै !
‘बहिरा’ जनताले सुन्न पाउँदैनन्
संगीतमा चल्ने मेरो सास !
जब देशमा चुनावी लहर आउँछ,
मलाई दसैं आएझैं हुन्छ ।
सबै पार्टीका घोषणापत्रमा
म हिरो बनाइन्छु
हरेक वर्ष बजेटको झाँकीमा म सजिन्छु
र झुन्डिन्छु सबैको थुतुनोमा
कुनै नयाँ चलचित्रको गीतझैं !
तर, पिँजडाको सुगाझैं
मलाई फाइलभित्रै कुहाइन्छ
मुसा र साङ्लाले हरेक वर्ष
खान्छन् मलाई मुख मिठ्याएर
हरेक वर्ष पुल-पुलेसा, सडक
र, भवनको सपना देखाउँदै
मलाई नयाँ दुलहीझैं भित्र्याउने
योजना बनाइन्छ
तर, वर्षौंदेखि बाँझोपनको आरोप खेपेर
आफ्नो पेट अठ्याउँदै
अर्काको सन्तान हेरेर रुन बाध्य महिलाझैं
म पनि जनताको सपना र चाहनामै हराउँछु ।
हो ! असारको खहरे भेल हुँ म
सडकमा जताततै छताछुल्ल हुन्छु
बर्खा सकिनेबित्तिकै मरुभूमिमा
परिणत हुनुपर्ने मेरो नियति
र मृगतृष्णाझैं सुसेलिने मेरो चाहना
खोलाको बगर भएर सुक्दछ ।
म हुँ विकास
सबै गर्छन् मसँग आश
तर, छैन ममा कुनै उज्यालो प्रकाश !
Source – http://www.baahrakhari.com
कान्छीले साईंलीलाई
साईंलीले माईलीलाई
खोजी हिंड्ने शहरमा
रहरमा परेर सबैले बेचिसकेछन गाँउको साईनो
गाँउको बोली र गाँउको नाम ।
बाबरीको सुगन्ध र सयपत्रीको स्वच्छता ।
परको गल्लीमा कोपिला भएर कान्छी बस्छे
र वरको गल्छेंडामा
सपिला भएर साईंली बस्छिन ।
तर गाँउ छैन अहिले उनीहरूसित ।
छ ७३ दिनभरि बजिरहन्छ हातमा
शहरको रमझमसित ।
त्यही रमझमसित दिनभरि उनीहरुलाई भेट्न
आईरहन्छ नयाँ / नचिनिने / डरलाग्दो
एच आई भी पोजिटिब भन्ने नयाँ मानिस ।
चपरी तानेर हिलोहरु
समय सुग्घर बाँचेको
बाउसेहरु फ्याउरीसँगै सिंगौरी खेल्दै
अलपत्र छन समय खेतमा ।
ठूलै सपनाको ठूलै खेत छ
अम्ल वर्षाको यो मौसममा
हिलाईरहेछु गह्रा खेतको
गर्नेछु सर्प खेती ।
पछि ३३
विष वमनको महायुगमा
पनातिले बुझ्नेछ बरातुको
समय चेतना र भविष्य दृष्टि ।
कुर्सीको मोह हुनेहरु अध्यक्ष भए
बचेका खुचेका सबै उपाध्यक्ष भए
पैसा पैसा भन्ने कोषाध्यक्ष भए
कुनै न कुनै पदका दक्ष भए
न अमेरिकन भए न नेपाली भए
एउटा न एउटा संस्था खोली भए
घुमाउन जान्ने महासचिव भए
समाएर तान्ने सचिव भए
छाती फुलाउन मन लाग्ने सल्लाहकार भए
पद नभेट्नेहरु सबै हल्लाकार भए
न अमेरिकन भए न नेपाली भए
सकेसम्म दाउपेच चाली भए
चेसका गोटीजस्ता सदस्य भए
संघसंस्था नओड्ने अदृश्य भए
जताततै मुन्टो घुसाउने पदेन भए
जसरी पनि घुस्न खोज्ने जेनतेन भए
न अमेरिकन भए न नेपाली भए
पहिले नभेट्ने बल्ल यसपाली भए
विदेशमा आयो
भाषामा आक्रमण
स्वदेशमा बस्यो
जीवनमा आक्रमण
विदेशमा आफूलाई
अर्कैको साँचोमा ढाल्नुपर्ने
स्वदेशमा आफूलाई
अर्कैको कमाण्डमा चाल्नुपर्ने
विदेशमा जीवन छ
तर मन कहाँ मान्छ र ?
स्वदेशमा माया छ
तर रमाउन कहाँ पाईन्छ र ?
विदेशमा बडप्पन छ
तर आफ्नोपन कहाँ छ र ?
स्वदेशमा संस्कार छ
तर सपनी विपनीमै मरिने डर
खुल्ला- खुल्ला परिवेश
उज्याला उज्याला दिनहरु
त्यसभित्रको म
बाटो हराएको बटुवा झैं
हराएको हुन्छु शून्यतामा
र समयको पावन्दीसंगै
बगिरहेको हुन्छु खोलाको पानी झैं
पीडा ग्रस्त छु आफैं
पिंजडाभित्रको सुगा झैं
तर म भाग्न अभ्यस्त छुइन
ब्रह्माण्ड भन्दा कहीं टाढा
माटोको प्रेमले हो कि ?
बेहोसी छु होसमा आखा खोले पनि
उज्यालो छैन अन्धकार ओछ्याएर पनि
आभाष छैन दिनहरु सारा बदलिए पनि
दिगभ्रम जस्तै लाग्छ
आफूले आफैलाई भुल्दा
हल्लै हल्ला झैं लाग्छ एकान्तमा ब्युझदा
विडम्वना छाएको हो कि कुन्नी ।
थाहा छैन
निर्मोही बनेका छन् आफन्तहरु
एक्लो बनेका छन् हुलमा रहने प्राणीहरु
उपस्थिति आफैमा दुष्ट बनेको छ ।
यहा
मान्छे हुनुको अर्थमा
पर्खाल अर्कै छ वास्तविकताको
अब कसरी साटौं विषम परिस्थितिमा भावनाहरु
अब कसरी टेकौं जोखिम ठाउमा पाइलाहरु
जहा सुरक्षति रहनको लागि
यताउति आखा डुलाउदा डुलाउदै
पर्दा खस्छ अध्यारोको
जसले छोपिरहन्छ मलाई
र सधैं छट्पटिहन्छु
विडम्वनाभित्रको म ।
गौण इशारा शब्दका केही अंशहरु
विचारलाई अभिव्यक्तिमा प्रस्तुत गर्दा
कठोरले आ उ, ता तु गरेर पोखिन्छन् शब्दहरु
नबुझिने नजानिने झट्टसुन्दा
तर भावप्रष्ट छन् बोलीहरु
इश्वरले दिएको बरदान
पाएपछि जीवन नस्वीकारी कहा भो र ?
प्रकृतिको कुरुप नियति
सहज असहज नब्यहोरी कहा भो र ?
मान्छे हुनुको अर्थलाई अंगालेपछि
भावीको लेखान्त भन्न कहा पाइयो र ?
एउटा सग्लो शरीरबाट वञ्चित भएपछि
गौण इशारामा शब्दका केही अंशहरु
अन्तरआत्मालाई अभिव्यक्तिमा व्यक्त गर्दा
कठोरले आ उ, ता तु गरेर पोखिन्छन् शब्दहरु
नबुझिने नजानिने झट्टसुन्दा
तर भावप्रष्ट छन् बोलीहरु ।
दृश्यको अनौठो साहारा
अस्पष्ट भाषाका दिल पुकारा
प्रत्येकको छातीमा झ्याङ्गीने मायाको लहरा
जसले गहिराइ बोकेको हुन्छ सग्लो मान्छेको जस्तै
स्वाभिमान बोकेको हुन्छ उच्च हिमाल जस्तै
सत्यता डोर्याएको हुन्छ भगवान जस्तै
बुझ्न नसकिएला क्षणभर मै
पढ्दा अमुक मान्छेको मुहार
तर बेदना हुन्छ उस्तै
चाहना हुन्छ त्यस्तै
काटे रगत हुन्छ रातै
त्यसैले उपेक्षामा अपेक्षा बोकेर
गौण इशारा शब्दका केही अंशहरु
भावनालाई अभिव्यक्तिमा प्रस्तुत गर्दा
कठोरले आ उ, ता तु गरेर पोखिन्छन् शब्दहरु
नबुझिने नजानिने झट्टसुन्दा
तर भावप्रष्ट छन् बोलीहरु
घाम बोकेर जन्मने दिन
पारिलो र न्यानो हुन्छ
उज्यालो र हर्षक हुन्छ
जसले जमेको तुषारो हटेर बग्छन् उत्साहको नदीहरु
छुन पुग्छन् व्योमलाई छातीबाट हाम्फालेका मनहरु
अनि साइनु गासेर दिन
सपना भएर फुल्छ मानिससंग
पीडाका कैयौं क्षणहरु भुलाएर
जतिसुकै घातक बनेर आए पनि
दिन
पारिलो र न्यानो हुन्छ
उज्यालो र हर्षक हुन्छ
तथाकथित बहकाइका पलहरु
उकाली ओरालीहरुमा समेटिंदा
जल्न पुग्छन् आशाहरु
अध्यारोमा डुब्न पुग्छन् पाइलाहरु
तसर्थ सन्त्रास फैलन्छ भावनाकासभरि
दिनहरु
फेरि आफन्त नबन्लान् कि भनेर
तर नित्य झैं उदाउदा
प्रफुल्लित हुन्छु
र हतारले धकेल्न थाल्छु जीवनरथ
स्वीटर बुनेझैं बुन्न थाल्छु आकांक्षाहरु
अनि सुम्सुम्याउन थाल्छु फराकिला पथहरु
बढ्दै आउने अधेरीले कुल्चन्छ कि भनेर
बाधाहरु पन्छाउदैं
हुइकिन थाल्छु बतास झैं
दिनसंग सहयात्री बन्न सकिन्छ कि भनेर
तर सधैं बिरानो बनिरह्यो
आफैसंग हातेमालो बनेका दिनहरु
सधैं उदाएर अस्ताइरह्यो पाहुना बनेर
पर्खाइमा , सेताम्मै केशराशी फुलाएर
सारा जीवन भुलाएर
उभ्याउन खोजें दिन
बचाउन खोजे दिन
कहिल्यै उभेनन् सामुन्ने
बगिरहे नदी झैं
पग्लिरहे हिउ झैं
थामिएनन् कहिल्यै
दिनमा सारा कुरा हुन्छ
थाहा छ सबलाई
त्यसैले घाम बोकेर जन्मने दिन
पारिलो र न्यानो हुन्छ
उज्यालो र हर्षक हुन्छ ।
आगो आफै त के लाग्ला
कसैको गल्तीले लागेको होला
अथवा जानी जानी कसैले लगाएको
त्यस्तो किन गरेको होला ?
सोध न सोध, केही त भन्ला ।
दीयो, चुल्हा र चिता
चकमक पत्थर र मैनबत्ती
यी हुन् सबै एकै समूहका
घामको परिधिबाट निस्केर
यहाँ आएको अग्नि
जानेर बाले घामजस्तै,
अरु पनि स्वभाव छ उस्तै
बलिरहन्छ यो चोइटा घाम
उदाइरहन्छ आफ्नै सीमाभित्र
छैनन् पनि छन् पनि यसको भित्र
अंश छ केही अवश्य मभित्र
दीयो बल्छ, पूजा हुन्छ
बत्ती बल्छ उज्यालो
मेहनत र मजदूरीले बल्छ चुल्हो
मरेपछि मात्र चिता
अग्निको अन्तिम आवश्यकता
आवश्यक परे सबैले बाल्ला ।
पर्खिरहनू त्यो वनको किनारमा
मैरै प्रतीक्षा, मेरै विचारमा
फिँजाई थकिँदो आँचल आफ्नो
त्यो वनको छायाँको भारमा ।
बादलको सेतो डुङ्गा तर्छ यहाँ—
हिउँलाई बोकी हिमाल झर्छ यहाँ
पग्लन्छन् किरणहरु जताततै
घामले आफूलाई जब छर्छ यहाँ ।
हावाले पानीलाई तास्दछ यहाँ
लहर लहर आपसमा मिल्दछ यहाँ
हल्लाइदिन्छ हृदय मेरो—
गहिरो आकाश पनि हल्लिन्छ यहाँ ।
तिमी छौ र पँधेर्नीको बिहान छ यहाँ
चखेवा र चखेवीको मिलन छ यहाँ
पाइन्छ छायाँ पन्छीको पानीमा
आकाशलाई छुने उडान छ यहाँ ।
आँचल निकै समाली समालीकन
ताराहरुको लाखौँ पाला बालीकन
हेरिरहनू तिमी बाटो मेरो
लहर लहरमा माथा उचालीकन ।
कोलाहल शहरबीच
चुपचाप रानीपोखरी
कुनै अभिलाषा नभएको
कुनै प्रतिकार नभएको
तैपनि
पौराणिक पात्र कुम्भकर्णजस्तै
निदाउन सक्ने
सूर्योदय हुन्छ
चराहरु रमाउँदै गाउँछन्
सूर्यास्त हुन्छ
चराहरु आत्तिँदै गुँडतिर लाग्छन्
तर
रानीपोखरी चुपचाप छ
रानीपोखरीले बिहान र रातमा फरक देख्दैन
ऋतुहरु बदलिन्छन्
फूलहरु फुल्छन्, झर्छन्
मानौं त्यो सरोकारको विषय नै होइन
कति अचेत ?
पारखीहरु रानीपोखरीको सौंन्दर्य
हेर्दाहेर्दै मख्ख हुन्छन्
कोही एक्कासी ढुङ्गा हान्छन्
अहँ, कुनै प्रतिकार छैन
कोही रानीपोखरी वरिपरि घुम्छन्
आनन्द लिन्छन्
कोही पानी धमिल्याउन आउँछन्
कोही जिस्किन आउँछन्
तर रानीपोखरी मौन छ
ए द्र निस्तब्ध रानीपोखरी !
कति सहने ? किन सहने ?
भालेको डाँकसँगै
आज बच्चाहरुसँग खेल्न
झिसमिसेमै
घाम चोकमा आइपुगेछ
उज्यालोसँगसँगै
घामसँग खेल्न
म्याउँम्याउँ गर्दै
छाउरा–छाउरीहरु
विस्तारै खोरबाट निस्केछन्
म्याँ–म्याँ गर्दै
पाठा–पाठीहरु
बुर्लुक्क उफ्रेछन्
भंगेरा–भंगेरीहरु
चिरबिर गर्दै भुर्भुर् उड्दै
खुसी भएछन् ।
बाँ बाँ गर्दै
बाच्छा–बाच्छीहरु
गोठबाहिर चियाउन थालेछन् ।
क्याँ क्याँ गर्दै
टिउरा टिउरीहरु
पखेटा फट्फटाउन लागेछन् ।
भुनभुन गर्दै रमाउँदै
भँवराहरु
फूलको डालीडाली डुलेछन् ।
घामसँग खेल्न
सबैलाई खुशी लाग्दोरहेछ ।
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तानले
सँगै खाएको
आफूले पनि बराबरी भाग लगाइदिन पाएको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तानलाई
आफूले काम भाग लगाइदिएको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तानहरुमा
आपसमा मेलमिलाप भएको
एकले अर्कोलाई प्रेम गरेको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तानहरुले
एकैनासको लुगा लगाएको
आफूले एकैखाले कपडाका लुगा बनाइदिन पाएको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तान
रोगमुक्त भएको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तान
आफ्नै घरमा बसेको
आफूले सबैलाई आफ्नै घरमा मिलाएर बसाएको
मेरी आमालाई मनपर्छ
आफ्ना सबै सन्तान
ज्ञानी, गुणी बनेको
आफूले पनि सबैलाई ज्ञान बाँड्नसकेको ।
आमाको हृदयको एक छेउमा
राहत पाउन
बास बसेर हेरें
भत्किएका सपनाहरु आफसेआफ बुनिन थाले
चाहनाहरु फुल्न पुगे
प्रेमको
ममताको अथाह सागर
उर्लेर आयो र नुहाइदियो मनलाई
धन्य ! म आफै फुल बनेर
सुवास फिँजाउन पुगेँ ।
हराएको मेरो मान्छे
तिमी एकदिन जरुर आउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो ?
त्यही बेला थाहा पाउँछौ ।
कति भाग्यो चन्द्रमा यो
पृथिवीलाई रुवाएर
तर साँझ आउँछ फेरि
लाखौँ दीप जलाएर
एकान्तमा वेदनाको
माला जब तिमी लाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यही बेला थाहा पाउँछौ
जहाँ जाऊ जता पुग
भेटिने त उही मान्छे
मानिसकै अनुरोगले
बाँधिएको हुन्छ मान्छे
सम्झनाको कुनै मोडमा
जतिखेर तिमी धाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यहीबेला थाहा पाउँछौ ।
एक–दुई–तीन
एक–दुई–तीन
तपाईं
वाल्जमा बाँधिनुभयो ।
जीवनको नग्नता हो विचार
तर आशा, निराशा, उत्तेजना
एक रिदमिक तीव्रता
जस्तो–
लहर नदीको तीव्रता हो
बतास टाकुराको
एकान्त आलापको ।
निरन्तर हिउँ खसिरहनु
या, पग्लिरहनु
तीव्रता हो– हिमालयको
एक–दुई–तीन
एक–दुई–तीन
प्रत्येक बोध, विश्राम वा खाली
शून्य वा मृत्यु
योजक हो– जीवनको ।
जस्तो–
बुद्ध र यशोधरा
ब्लुज र नीलो
माक्र्स र स्वप्न
महावीर र यातना
झलकमान र सारङ्गी
मानिस आफैँमा के हो…?
के हो मानिस…?
तर,
जीवन चलिरहन्छ– यत्नहरूको नजिक–नजिक
एक–दुई–तीन
एक–दुई–तीन
गइसकेपछि फर्किन सकिन्छ…?
भइसकेपछि नहुन सकिन्छ….?
जीवन एक लय हो–असङ्ख्य टुक्राहरूको
जो क्षणको खस्रो जराबाट
उभिन्छ तरलताको भीमकाय रुख
एक–दुई–तीन
एक–दुई–तीन ।
अरूका लागि भोकै बस्न
कठिन रहेछ !
सुनेर पनि नसुनेझैं गरिरहेछन्
भोगेर पनि नभोगेझैं गरिरहेछन्
देखेर पनि नदेखेझैं गरिरहेछन्
हात बाँधेर आफ्नो
केवल हेरिरहेछन् कतै 
र खोजिरहेछन्
आफ्नै नाभिको कस्तूरी !
चारैतिर शून्यता चलेका बेला
आवाज निकाल्न
ठूलै शाहस चाहिने रहेछ !
सानो हुँदा सिकाए–
सज्जन हुनू
ठूलो भएपछि पनि भनिरहे–
पेसामा निष्ठावान् हुनू
तिनका लागि लड्नू, जसलाई साँच्चै जरूरी छ !
सपथ लिएको पनि एकै हो–
सेतो लुगामा कहिल्यै कालो लगाउने छैनौं ।
मलाई कहिल्यै थाहा भएन
निष्ठाको परिभाषा कसरी फरक-फरक हुन्छ ?
कालो र सेतोको अनुहार उस्तै-उस्तै कसरी बन्छ ?
आफ्नै लडाइँ लड्न किन डराउँछन् मान्छे ?
किन हराउँछन् देशलाई चाहिएको बेला ?
लड्दा–लड्दै बेथितिविरूद्ध
म पागल भएँ
तर,
सज्जनहरूको बहुमतमा
पागल हुन त झनै कठिन रहेछ ।
अब एउटै डर छ-
मेरो मृ्त्युपछि
यी म्युट चेतनाहरूले
मलाई सहिद भनिदेलान् !
Source – http://baahrakhari.com
संसारमा धेरै मन पर्ने मान्छे तिमी
एउटा मात्र मेरो माया गर्ने मान्छे तिमी ।
उदाए नि जूनझैं सबको भाग पर्ने गरी
शीत बनी मेरै काखमा झर्ने मान्छे तिमी ।
मन्दमन्द पवन बनी स्पर्शमै लट्ठ्याएर
फूलबाट सुगन्धलाई हर्ने मान्छे तिमी ।
जलाएर दीयोको शीखाझैं आफैंलाई
आफ्नो ज्योति मेरै संघारमा छर्ने मान्छे तिमी ।
तिम्रालागि ज्यानै दिन्छु भन्नेहरू माझ
मेरो भागको जहर पिई मर्ने मान्छे तिमी ।
तिमी छक्क पर्छौ
कि,
तिमीजस्तै ऊ
कुनै होचो घरको मझेरी
बलेँसी, पँधेरी, जङ्गल
अँध्यारो छिँडी
साँघुरो गोठ
या,
अस्पतालको कुनै बेड वा परिसरमा
आफ्नै आमाको कोखबाट
उसको जन्म भएको हुन्छ
तिमी अझ छक्क पर्छौ
कि,
तिमीजस्तै–
पहाडको कुनै अपरिचित गाउँको धूलो
या,
भित्री मधेसको
कुनै टोल, खेत, इनार
आँपको फेद, राजमार्गको छेउ
अथवा–
सहरको कुनै गल्ली, डबली
वा पिच रोडहरूमा
दगुर्दादगुर्दै ऊ हुर्किएको हुन्छ
उसलाई देखेपछि
तिमी झन् तीन छक पर्छौ
तिम्रा जस्तै–
उसका आँखा, मुस्कान
र गहिरो आत्मविश्वास…
अहा !
उसलाई भेटेपछि त झन्
तिमी छक्क पर्नुको कुनै सीमा नै रहँदैन–
‘के पत्रकार आफैँमा एक मानिस हो…?!’
घाम
एकदम सीधा
तिम्रो सिउँदोमाथि मस्त छ
तिमीलाई आज, आकाश हेर्नु छैन
तिमी
एकदम उसलाई हेरिरहेछौ एकटकले
हेर्दाहेर्दै–
उसका बलिष्ठ पाखुराहरू
फैलिरहेछन्– घडीफूलको लहरा भएर
र तिम्रो मुटु र मस्तिष्कको गोलो पृथिवीलाई
कस्दै छ बेस्सरी !
तिमीलाई थाहा छैन–
प्रजातन्त्र र पत्रकार
कुन माउ, कुन चल्ला ?
तर, तिमीलाई थाहा छ
आफू उभिएको भूमि
सुन !
जिउँदो देशमा
पत्रकारको प्रायः हत्या हुन्छ
र उसको उद्दीप्त अनुहार
कुनै आतङ्कारीको बूढो बन्दुकको दवासमा
सविस्तार अवतरित हुन्छ
तब,
तिमी छक्क पर्दै पर्दैनौ
किनकि–
तिम्रो सिउँदोको सिन्दूर
लोकगीत भइसकेको हुन्छ !
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
यी जन्तीजस्ता पर्वत
चराको माला
बुकी र बतास
यी सनईजस्ता भन्ज्याङ
लोकन्ता खोला
गोधूलि र मौनता
यी मान्छेका आदिम र आधुनिक दुःखहरू
कसैलाई थाहा हुनेछैन ।
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
मलाई खोज्दाखोज्दै
कुनै प्रिय दिन तिमी मर्नेछौ
कुनै इतिहास बन्नेछैन – त्यो
मृत्युपर्यन्त पनि भेट्नेछैनौ मलाई
कुनै युग
कुनै काल
कुनै जन्म
मेरो मन फर्किनेछैन – कहिल्यै ।
पगली !
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
यहीँ
बस यहीँ
यो तिम्रो सिउँदोमा बजिरहेको मेरो आलो रगतको बाँसुरीमा ।
के प्राण बाँकी हुन्छ र ती घरहरुमा
जहाँ कुनु फोहोर हुँदैन !
जीवन केवल
नमेटिने तृष्णा हो सौन्दर्यको
फोहोरको नदी किनारमा
फोहोर त त्यहाँ पनि हुन्छ
जहाँ पुग्छन सपनै सपनामा
उचाइ टेकेरफर्किरहेका जाँगरिला खुट्टाहरु
जहाँ छिर्छन रहरको बन्द ढोकाबाट
गहिराइ छोएर उत्रिएका सुन्दर आँखाहरु
फोहोर त्यहीं हुन्छ
जहाँ फुल्छन अदृश्य सम्भावनाहरु
असमर्थ छन् फोहोर गर्न
मुखियाको लौरिलाई झैं
समयको जी-हजुरी गरिरहेका अमुक गाउँहरु
श्रमिकका आवाजहरु निल्ने हृदयविहीन सहरहरु
कोठाभित्र अचेत पल्टिएका रोगि हावा
र मानिसको स्पर्श पर्खिरहेका किताबहरु !
गरिबीलाई झैं
चरम असफलतालाई झैं
र मेरा अभावका अनन्त परतहरुलाई झैं
फोहोरलाइ घृणा गर्ने मेरो सभ्य मित्रहरु
म कसरी सम्झाउँ तिमीहरुलाई
कि फोहोरको क्षितिजबाट उदाउँछ
कानुन र राज्यसत्ताको नयाँ घाम
फोहोरकै आकाशमा टिम्टिमाउँछन
कला र समस्त सौन्दर्यका जुनतारहरु
कसरी सम्झाउँ
कि फोहोरकै कडा आवरण फुटालेर
चल्लाझैं निस्कन्छ स्वयम् सफा पनि !
फोहोर रुमालले अनुहार पुछने पृथ्वीमा
फोहोर गरेरै जन्मिन्छ मानिस पनि !
निरपेक्ष कहाँ हुन्छ र स्वच्छता
बाँच्नको लागि फोहोर गर्नु जरूरी हुन्छ … … !
बग्दै गरेको
कुनै समुद्रझैं देखिन्छ मानिस
जब ऊ समुद्रअघि उभिन्छ !
हिमपहिरोबाट बग्दैबग्दै
पग्लदै आएको बरफको ढिक्काजस्तो
मानिस जब समुद्रमा हामफाल्छ
बिलाउँछ ऊ
असिनाहरु बिलाएझैं माटोमा
यात्रीहरु बिलाएझैँ बाटोमा
फुट्न तयार
हजारौं ज्वालामुखीहरु छन् समुद्रसँग
खलपात्र सन्तानको पेट बोकेकी आमाको गर्भझैं
लाखौंको ज्यान लिने
सुनामीहरु छन् समुद्रको गर्भमा
मान्छे निल्ने साइक्लोनहरु छन्
ढुंगा काट्ने छालहरु छन्
र पृथ्वी नै हल्लाउने
भयङ्कर हलचल छ समुद्रसंग
समुद्रअघि उभिएको मानिससंग पनी
यी सबै छन्
सीमाहीन सीमाहरू छन्
जहाँ कोह कोलम्बस पुगेको छैन अझसम्म
जीवनभरी हिंडेर नसकिने
अन्नत बाटाहरु छन्
दुर्घटित
इतिहासका किम्बदन्तीहरु छन्
अभेद्य प्रश्नहरु छन्
समुद्र बोकेर पिठ्युँमा
प्रकाश छिरेझें झ्यालबाट चोटामा
मानिस घरभित्र छिर्छ
अफिस जान्छ
बैठकको निर्णयमा हस्ताक्षर गर्छ
पहाड चढ्छ र ओर्लन्छ
उसको मुटुले छाती बझाएझैँ
मन्दिर गएर घन्ट बजाउँछ
मौन बस्छ
कविता लेख्छ
र समुद्रझैँ
जीवन र मृत्युका सीमनाहरुमा बगिरहन्छ !
समुद्रअघि उभिएको मानिस
समुद्रमा मिसिएको पानीजस्तो देखिन्छ !
यातना घर
इरेजरले मेटिएका अनुहारहरू
स्वयम्भू माफियादेवहरूको अर्चना गर्छन्
यो युग नरभक्षी बाघहरूको युग होइन
नरभक्षी नरहरूको युग हो !
वेवारिसे लासहरू
गाउँ छोड्ने सपनाका लस्कर चलेका छन्
भोकाएका अजिङ्गरहरू
छुचुन्द्राहरूका जुलुसमा सामेल छन्
ए ! यो देशबाट देवताहरू विस्थापित भइसके ?
त्यसो भए मन्दिरहरूको होइन
भ्रष्टाचारहरूको जीर्णोद्धार गरौँ
लोपोन्मुख गिद्धहरू
आमाहरूलाई सोध, प्रत्येक गर्भ घाइते छ !
मृगमरिचिका
देशका लागि सर्वत्र देश विस्फोटित छ
दोर्जेलाक्पा हिमालको कसम
यो देशमा अब खतराहरू मात्र सुरक्षित छन् !
ˆयाउराहरूको आत्मकथा
ध्रुवीय भालुहरूको डरयुक्त भर छ
कस्ले कस्को स्थिति सार्वजनिक गर्ने ?
जीवन सधैँ भुइँचालो र्फकने प्रतीक्षामा व्यतीत छ !
अलिनो भान्सा
दरबारमार्गका झडपहरू
एम्बुस जडान जिन्दगीका जिजीविषाहरूसँगै
सपना भुलाई गएका शिव अधिकारीहरू कता लागे ?
बन्दका हल्लाले बन्द देश
सावधान, तोडा चलेको छ
डबलीमा कात्तिक नाचहरू हेर्दै
ऊ लास परेका जुलुसहरू जीवनको अभिनय गर्दैछन् !
आङमा लुगा छैन ?
त्यसो भए निःशुल्क केटि्रमोक्साजोल खाऔं
कठ्याङ्गि्रने जाडो याम
मनहरूको अकुपन्चर चलेको छ !
अन्धोयुग
के ब्रेल छाम्ने औँंलाहरू पनि लोप भई सके ?
शहरले अपहरण गरेको छ, तिम्रो आत्मा
र अचानो माथि राखेको छ, तिम्रो ढुकढुकी
देश, म त्यही आस्था र ढुकढुकी खोज्दै
यस्तो गाउंमा आईपुगेको छुं
जहां मान्छेहरु भन्दा बढी घरहरु छन्
जहां सुरक्षाहरु भन्दा बढी डरहरु छन्
मेरो अनुहारनै
एउटा प्रश्न भएर अगाडि उभिए पछि
गाउंका बृद्ध मुखिया ओतेले भने –
“युवतीहरु सपना खोज्न शहर पसेका छन्
युवाहरु जिवन खोज्न बिदेश पसेका छन्
र प्राण थामि रहेका बुढा बुढीहरु
आंगनमा काल पर्खेर बसेका छन्
यो गाउंको तातो पसिना
बिदेशको माटोमा बगेको छ
यो गाउंको तातो रगत
बिदेशको पानीमा बगेको छ ।”
मैले सोधें –
“कसले रोपेर गए
लाहुरे फुलका यि उदास बोटहरु ?
कसले गोडेर गए
फुलबारी, करेसाबारी र खेतबारीहरु ?
खोई बिहान जगाउन
भालेहरु बासेको यो गाउंमा ?
खोई गाउं ब्युंझाउन
हिमालहरु हांसेको यो गाउंमा ?”
गाउंको जम्मै उज्यालो बिदेश लैजाने
छोरा छोरीहरु सम्झदै
बृद्ध मुखिया आतेले रुंदै भने –
“लाहुरे फुलहरु नओईलाउंदै
र बिहान ब्युंझाउन भालेहरु नबास्दै
उनीहरु आएनन् भने
मृत्यु आउने छ हाम्रा ओछ्यानहरुमा
हामीहरु सबै यसरी मर्नेछौंकी
मलामी जान पनि कोही बांकी रहने छैनन् !”
मैले देखि रहेको थिएं –
शहरमा एक रात पनि बास नपाएर
संवेदनामा संस्कृतिहरु गाउं पस्दै थिए
र यहि क्रममा
तामागी
देशको मानचित्रबाट मेटिदैं थियो !
उदास जीवनको उजाड बगरमा
मुना टुसायो एक दुबोको
पारिजात अपराजिता पारिजात
जीवनको त्यो जीवन शक्ति
कालरात्रीको जुनकीरी
जनजीवनको दिपशिखा त्यो
श्रमको त्यो महिमा गीत
पारिजात अपराजिता पारिजात
हुरी उठ्दा त्यो हारेन
बज्र बन्यो निस्तेज
मृत्यु मुखेन्जी लत्रेन त्यो
मृत्युन्जयी त्यो अमर गीत
पारिजात अपराजिता पारिजात
उदास जीवनको उजाड बगरमा
हरियाली त्यो जीवनको
पारिजात अपराजिता पारिजात
कहिले बन्ने हात्ती घोडा, कहिले बन्ने रूख
लहराउँछौ जताततै कति ठुलो मुख
गर्जिन्छौ मेघ बनी, बनी दिन्छौ वर्षा
उफ्रिन्छौं बालकहरू, हामी हुन्छौ हर्ष
जताजता हावा चल्छ, त्यतै बहि दिन्छौ
चम्किदिन्छौ बिजुली भै हाम्रो सातो लिन्छौ
कहिले बन्छौ सेतो हात्ती, कहिले बन्छौ कालो
लुकमारी खेल खेल्ने, अब हाम्रो पालो
गर्मीमा शीतल दिन्छौ, छेकी घामलाई
अन्नवाली स्वाहा पार्छौ असिना पो भई
ए खहरे
बेफुर्सदी मान्छे तँ
मौसमी राग त उराल्नै पर्यो
आफू भित्र हेर्नु छैन
अरूलाई टेर्नु छैन
बाटो किन चिन्नु पर्यो
जता जता सोंर्याक पर्यो
उतैउतै दौडे भैगो
किन आँखा खोल्नु पर्यो
अन्धो को हात्ती भए पुगिहाल्छ
नूनमा ढुंगा मिलाए नि
चामलमा बियाँ मिसाए पनि
बाघसँग बाख्रा हिँडाए पनि
धेरै त हुन्छ पक्कै
राता र सेता वाहियात पो त
भेल त हुनै पर्योे
के काले के गोरे
अगाडि उभिए भैगो
के घूसखोरी
के हत्यारा
के दरबारिया
क्या मजा
सबै सारथी महान यात्राको
लिएर हिंड्न पाए भैगो।
ए खहरे
तेरा हुलका सारथीहरू,
जिउँदो लास पो त
चिसोले सुन्याएको रोगी पो त !
निमोनियाले गलाएको बालक पो त !
तँलाई के थाहा?
अँध्यारो भित्र
उज्यालो खोज्नेहरूको कथा
बेमौसमी यात्राको कथा
हूलसँग नझुक्नेहरूको कथा
क्षितिज उघार्नेहरू कथा
शिमल जति बढे पनि घमन्डले चढे पनि
शिमल सेतै फुले पनि सेतै भुवा उडे पनि
अलि बढेर के भायो भुवा उडेर के भयो
सेतै फुलेर के भयो, सेतै झरेर के भयो
(१)
गुलाब मानको हुने शिमल फुलेर के हुने
घोचे पनि गुलाब हो शिमल बढेर के हुने
सेतै फुले के भयो न देवको न प्रित्तको
जति बढे नि के भयो न भित्रको न मित्रको
(२)
न काठको न फुलको न मोल तोलको कतै
न रंगको छ मोहनी छरेर बास्ना कतै
शिमल भुवा समानका न भित्र चित्त चेतना
शिमल बढे समानाका नि भित्र स्वच्छ भावना
(३)
बसन्तको बहार शिमल फुलेर आउला
शिमल बढेर ढुंगामा बसन्त राग गाउला
बनै शिमल मने शिमल शिमल छ चेतना पनि
छ अग्लिंदै कुकाठले बडो म भन्छ तैपनि
(४)
सेतो छ रंग फुलमा न बास्ना रंगको बसन्तको
दिगो दरो नदेखिने हुँदैन है जीवन्तको
नि टिप्नुको फुलेर मात्र के भयो
न लाएको न बिक्नु को टिढै गरेर के भयो
(५)
कुकाठ अग्लिंदै गए मोटो भएर के भयो
न गाबको न कामको ठूलै भएर के भयो
शिमल घमन्डमा फुले अदुरदर्शिता पनि
जति बढेर के भो शिमल घमन्डका धनी
(६)
शिमल जति बढे पनि मोटो कु काठ काम खै
ठूलो भएर के भयो लुतो कुकाठ नामकै
शिमल पलाउँदै गए महु बडा बडी रहँु
शिमल समानका हुँदै म उच्चमा चढिरहँु
(७)
कुकाठ सल्किंदै गए शिमल हल्लक हल्कियो
शिमल मोटोे हल्केको बढो विचित्र हल्कियो
दलिन नयाँ दरा बरा शिमल हेरेर हुन्न है
न शिरको न पीरको शिमल झरेर जान्छ है
(८)
शिमल झरेर के भयो क्षति रति हुँदैन है
न गाबको बढे पनि आदर्श भन्न हुन्न है
कति झरे कति छरे भुवा समान दर्शन
शिमल बढा म हुँ कैै घमन्ड फूल्छ जीवन
(९)
न छो न छो शिमल भुवा हावा बनेर उड्नु है
अझै अझङगका बनि शिमल समान बन्नु है
शिमल बढेर के भयो सेतै फुलेर के भयो
शिमल ढलेर के भयो शिमल बढेर के भयो
मेरो देश परिवेश तिरै
बहुला दौडे जस्तै
र्याल बगाउँदै पुच्छर लुकाउँदै
अनाहारी शिशु माथि
सिंहराजले झम्टे जस्तै
झम्टिने योजना बोकेर
दिन दोब्बर रात चौब्बर
ब्लेक होल दौडिरहेछ
मेरै देशतिर मेरै परिवेश तिर
खै प्रतिवादको फर्मुला
त्वम शरंणं प्रार्थना गर्दै
कायन बाचा भन्दै
नदीको जलले
तराईको मलिलो माटोले
सिमारेखा वरिपरी
जजो गर्दा छोटिएका हातहरूले
कुर्सीको लागि
त्वम शरणं मनहरूले
गंगाजल सेवन गर्दै
तुलसी मठको माटोले
अञ्जी भदै मान्छेहरू
प्रार्थना गर्दैछन्
खै त के भो? ब्लेकहोल आइरहेछ
ब्लेकहोलले सूर्यचन्द्र खान सक्छ
ताराहरू खान सक्छ
मलाई मात्र होइन
तिमीलाई पनि निल्न सक्छ
बलभद्रको किल्ला साक्षी छ
कांगडाको किला साक्षी छ
अमरसिंहको विवेक सँगै
वीरहरूको पथप्रदर्शन साक्षी छ
अब हामीले
मुटु साटौं बलभद्रसँग
खुकुरी मागौं
गज घलेहरूसँग
खुकुरी आफ्नै उदिनमा
उदाउन सक्छौं
अमरसिंहको विवेकले
प्रतिपाद गर्न सक्छौं
सबै भक्षी
ब्लेकहोलसँग
सर्वभक्षी
ब्लेकहोल सँग
एउटा फरक यात्रामा निस्किरहँदा
वासनादार
फूलका सुगन्धहरुले
स्वागतका मुस्कान छरिरहे।
सिमसिमे
बर्षातका लहरहरुले
निस्किरहने फोहोर धोइरहे।
अप्ठ्यारा
पहाडका गोरेटाहरुले
गजबको ताली ठोकिरहे।
गरीबका
निचोरिएका आँखाहरुले
परिवर्तनको आशा बोकिरहे।
निम्छरो
निभिरहेका चूलाहरुले
उज्यालोको अनुभूति खोजिरहे।
अफसोच!
यात्राका बीचहरुमा
बाटोका घुम्तीहरुमा
भुल्भुलैयाहरु
अवरोध बनी अल्भि्करहे।
छिस्केनी मात्र होइन
काँडेतारका तारबार भित्र
दबिएका मह140वकांक्षाहरु
इच्छाशक्तिका तासहरु
उभिएर रोक्न खोजे
ठट्टा गर्न खोजिरहे।
त्यतिबेलै
तिमीहरु सबै
गर्ल्यामगुर्लुम ढलिरहँदा
म त एक्लै
उभिइरहें।
एउटा सपना देख्ने मान्छे
एक दिन उसले
एउटा सपना देख्यो
संघीयताको !
संघीयता भित्र आफ्नो राज्यको !
त्यो राज्य भित्रको उ एउटा हकदार !!!
त्यसैले
उ आफ्नो राज्यको मनोरम पहाडवाट
सेता झर्नाहरू खसेको देख्यो
पाखाहरूमा चेलीहरूको मिठो भाका पायो
चौपारी र देउरालीहरूमा
वाँसुरीको गुन्जन सुन्यो
हरिया डाडा माथी
गुरासका थुड्डा चुम्दै
आफ्नो राज्य भित्र
रातो घाम उदाएको देख्यो।
राज्य प्राप्तीका उल्लास सँगै
रड्डीन वेलुनहरू आकासमा उडाएर
आफ्नो राज्यको नागरीकहरूले
भव्य उत्सव मनाएको हेर्यो।
अर्को दिन उसले
फेरी पनि सपना देख्यो
उही संघीयताकोे !
जहाँ हर्केले वन्दुक वोकेर गर्जदै थियो ,
“यो मेरो राज्य हो।”
फरी अर्को ठाउँमा विर्खेले खुकुरी नचाउँदै थियो,
“मेरो राज्य खोई?”
एउटा सपना देख्ने मान्छे
उसको सपनामा
उसले भाला र लाठी वोकेका
रक्तरञ्जित मान्छेहरू देख्यो
धनुकाँद भिरेका
आदिवासी जनजातिहरू देख्यो
उसको सपनाको यो अध्यायमा
वेलुन उडेको आकाशभरी
लडाकु विमान हरूको आतंक मडारियो
यसरी उ आफ्नो राज्यको कालो पहाडवाट
रगतको खोला वगेको देख्यो
पाखाहरूमा चेलीहरूको रोदन र चित्कार सुन्यो।
देउराली र चौपारीहरूमा
युवाहरूको विभत्स लाश भेटयो
उसले देखेको संघीयताको सपनामा
उसको राज्यको मनोरम पहाड भत्कीयो
गुराँसका थुड्डाहरू सवै झरे
उसको राज्यको देउराली र चौपारीहरू पनि हराए
उसको राज्यको रातो घाम
क्षितिज पारी गएर विलायो
संघीयताको महाद्धन्दवाट निस्किएको
अशान्तिको शोक धुन सँगै
उसको राज्यको मानचित्रै समेत मेटियो
अचम्म !
उस्तैमा उसको सपनाको
अर्को नविन अध्याय शरू भयो।
एउटा सपना देख्ने मान्छे
अव उसको सपनामा
आकाश थर्काउने मेघको गर्जन सँगै
मोर्चामा उभिएका सहासिला योद्धाहरू देख्यो
धर्ती हल्लाउने भुइचालुका संर्घष सँगै
न्यायप्रेमी जनताहरूका आँतीला पदचाप देख्यो
उसले ज–जसलाई देख्यो
उनिहरूको एउटै हुँकार थियो
संघीयता चाहिंदैन !
यो हुँकार झन् झन् बुलन्द हुदै थियो
मान्छेहरूको पदचाप झन् झन् तेज हुँदै थियो।
अखन्ड नेपालको रक्षा गर्न
अव उसको सपनामा
हर्के पनि कुर्लदै सामेल भएको देख्यो
विर्खे पनि हर्के सँग जुर्रमुराएको पायो
एउटा सपना देख्ने मान्छे
उ पनि के काम थियो र?
संघीयता चाहिदैन भन्दै
सवैभन्दा अगाडि मोर्चामा
रातो कात्रो बाँधेर उभियो।
अन्धकार चिर्दै
बन्धनहरू तोड्दै
अगाडि बढिरहेको बेला
अनेकौं मोडहरू पार गर्दै
शिखर चढिरहेको बेला
चटक्क यात्रा छोड्नेहरूलाई
ईतिहासलाई हिलो छ्यापी
ल73य मोड्ने हरूलाई
खै के भनु?
विजारोपण दोषको
के नौलो भयो र?
समय–समयका बर्बरहाटहरू
जसको प्रतिवाद तिमी पनि गर्यौ
उही पुराना शैलीले
उस्तै अफवा फैलाउँदै
रक्त रञ्जित झन्डा छोड्नेहरूलाई
सहयात्रीको नाता तोड्नेहरूलाई
खै के भनु?
अवसरवादका लप्काहरूलाई
विचारको रातो टालोले छोप्दै
महल पजेरो खोज्नेहरूलाई
सरल बाटो रोज्नेहरूलाई
खै के भनु?
पदप्रतिष्ठाको निम्ति
ऐस आरामको निम्ति
भित्र–भित्र सडेर
गिद्ध घुमाउनेहरूलाई
यात्राको नियम तोडेर
साहसको गाथा सुनाउनेहरूलाई
खै के भनु ?
खैके भनु?
हरियाली डौटो ओडि, आकाश छुने रारा
मेरो शिर उचा पार्ने, नेपालकै तारा
ऐना हेर्ने अग्ला डाँडा, चुचेमारा भेक
निर्मल जल निलो तल, मुख धुने लेक
ढुकेको छ मेरो सारा बाटो हेरिहेरी
नयाँ प्रदेश बनाउनु छ कर्णालीलाई फेरि
एकसय सत्सट्ी मिटर आँत मुटु छुने
तीन पाँच कि.मि. लम्बा चौडा विशाल
छाती छुने
वारिपारी खेल्ने गर्छन् मिलन चौर अनि
घाँसे मैदान, ठाकुरनाथ, खत्याड खोला पनि
ढुकेको छ मेरो रारा………..
भूल्भूले खोली बोकी डाँफे लेकमाथि
चारभेकको गमपाली, हिमालको छाती
बाटो हेरी छपक् मार्छन वनसम्पदा काफी
जडिबुटी अनगन्ति ढुकेका छन् डाकि
उठ् कर्णाली एक जुट हुँदै दासता हटाउनलाई
गणतन्त्र, स्वतन्त्र शासन नेपाल बनाउनलाई
जलविद्युत, माछापालन, के नहुने छ र?
पर्यटन उद्योग हुने विदेशीको घर
हिमाली चरा जन्तु दर्पन हेरी छायाँ
जैविक विविधता सँगै गाँसेको छ माया
ढुकेको छ मेरा रारा्
रारा मार्ग मोटर बाटो चेतना खुलेमा
बगैचा बाहैमासे हुन्छ, पाटना फूल फूलेमा
बहुआयामिक सम्भावना पोल्टो दासको छ
दीर्घकालीन योजना देशको सारा मागेको छ।
उठ् कर्णाली एकजुट हुँदै
विदेशी पर्यटक डाकी डलर फल्ने माल
देशलाई धनराशी भर्ने मेरो रारा ताल
ताल्चा विमान, घुम्ती बाटो होटल पसल
रारा विकास उत्थान हुने कर्णाली सफल
ढुकेको छ मेरो रारा…………
उठ् कर्णाली एकजुट हुँदै………..
गणतन्त्र स्वतन्त्र शासन नेपाल बनाउनलाई
एक्लै छु म
र दिल्लीको सडकमा गर्मी पस्दैन
म बसेको
पाँचतारे होटेलको
दुई सय चौध नम्बरको कोठामा ।
झुग्गीका मानिसहरुको
जाँड खाने भट्टी होईन
एक्लो छु
एक्लै
टेलिभिजनको पर्दा
टेबुल—लाईट
पङ्खा, एअरकुलर
रक्सीका बोलत
हट डग र ह्याम्बर्गर
सबैसँग आनन्द गर्न सक्छु,
लबी म्यानेजर सुन्दरीका आँखामा
अल्झन सक्छु
खै मेरा ओछयानका उपियाँहरु ?
खै मेरो गर्मी ?
खै मेरो जाडो ?
र र्खै उदास आँखा लगाएर
हिजोदेखि भोकै बसेको मेरो भाइ ?
खै मेरा प्रिय मित्रहरु
जससँग हल्लँदा पनि
अनुभव हुन्छ —म बाँचेको छु ।
बाँचेको छु
तिनै हल्ला र काठमाडौका गल्लीहरुमा
बसेको छु एक्लंै तपस्यारत बुद्धझै
समाधि कसेर दिल्लीको पाँचतारे होटेलमा
र सोच्दैछु
किस्ने छेत्रीले किन माग्यो
मेरो भिजिटिङ कार्ड ?
बाथ टवमा नुहाउँछु
र मलाई सम्झना हुन्छ भक्केमुलाको
लिफ्बाट घरी उक्लेको छु
घरी ओर्लेको छु
र मलाई सम्झना हुन्छ
मेरो घरको लिस्नुको
जसबाट कति पटक पछारिएको छु भुइँमा
बोलेको छु अङ्गेजीमा सिगार च्यापेका ओठले
मलाई कलकत्ते तमाखु राखेर
माइली मैयाँले दिएको
बुट्टेदार सुल्पाको सम्झना हुन्छ ।
बाहिर मानिसहरु मर्दै छन्
तातो हावाको लहरले
र भित्र जाडो छ ।
चमेराहरू झुन्डिइराखुन् रूखका हाँगाहरूमा
आकाशलाई पाताल र पाताललाई आकाश बनाइरहुन्
ढोईलाई लगाएर अघि–अघि
अभयारण्यमा लम्किरहोस् मत्त हात्ती
बघिनीहरू घुमफिर गरून् आफ्नो प्रिय जङ्गलमा
र स्नेह गरून् आ–आफ्ना डमरुलाई
हिउँदको चिसोमा
माटाको न्यानो गर्भमा
गुप्त बास बसुन्
या घाम ताप्न निस्कुन् सर्पहरू
स्यालहरू कुदून् बेतोडले
म्याराथुन धावकझैँे
पण्डितहरू मन्दिर जाऊन् या पादरीहरू चर्चतिर
प्रार्थना गरून् वा वर मागुन् आ–आफ्नो ईश्वरसँग
मलाई आपत्ति छैन शासकहरू हो !
यो संसार सबैको हो ।
तर राति झ्यालबाट पसेर चोरझैँ
मेरा जुँगा चाट्न हुन्न चमेराहरूले
मन्त्रीको आदेशमा डाँकाले झैँ
सुकुम्बासी गाउँ नउजाडुन् हात्तीहरूले
खोरका घारहरू फुकालेर
सुत्केरी बाख्राको कल्चौँडो खान हुन्न बघिनीहरूले
सानो दुधे शिशुलाई आँगनमा सुताएर
काममा गएकी छ उसकी आमा
फर्केपछि देख्नु नपरोस्
आफ्नो प्रिय शिशुको छातीमा
सर्पदंशका डोबहरू
कुनै किसानले पालेको कुखुरा
सुटुक्क चोरेर
खोल्सामा लगेर आफ्नो भोक तृप्त गर्न पाइँदैन स्यालहरूले
पण्डितहरू पनि बुझून्—मानिसको बलि दिनु हुन्न
पादरी वा मौलवीहरू पनि बुझून्—
अर्काको आयु ताछेर
आफ्नो आयुमा थप्न पाइन्न
यो संसार सबैको हो ।
संसार सबैको हो भने
मेरो पनि हो संसार
तर मेरो भाग खोसेर कसैले खायो भने
म तयार छु अन्तिम युद्घ गर्न
अन्तिम युद्घ अर्थात निर्णायक युद्घ
जसले फैसला गर्नेछ हारजितको
ए जङ्गल शासक र शिकारी शासकहरू हो !
मेरो सबैभन्दा तीखो हतियार
नैतिकता हो ।
देशे बेचेर आफ्नो छोरालाई घडेरी किन्नेहरु छन् वरिपरि
अर्काको काँधमा चढेर सगरमाथा आरोहण गर्नेहरु छन् वरिपरि
जोताएर तमाम मानिसहरुलाई किसान बन्नेहरु छन् वरिपरि
भोक्दै छु एकनाससँग
मलाई लुछ्दै गइरहेका किर्ना, जुम्रा र बिच्छीहरु झैं
केही बाबुहरु छन् वरिपरि ।
हावामा झुलिरहेछन् प्लाष्टिकका रङ्गीन फूलहरु
र जबरजस्ती चुँडिएर
पूजाकोठाको मूर्तिमा चढाइएका छन् सृष्टिका सुन्दर शिशुहरु
परन्तु निःशब्द मानिसहरुको लाटो भीड छ वरिपरि
निहत्था आमाहरुको जमात छ वरिपरि
र ग्रह घुमिरहेका उपग्रहहरु छन् वरिपरि
केही बाबुहरु छन् वरिपरि ।
यो कहाँ हो ?
कहाँ छु म ?
र कहाँ छ यहाँको मानवबस्ती ?
कतिहजार कोष टाढा फैलिएको छ यो अँध्यारो जङ्गल ?
को सँग सोधूँ, कहिले पुगिन्छ मानिसहरुको बस्तीमा ?
यहाँ त केही ताजमहलहरु छन्
जो बनाउँदा काटिए हातहरु कर्मीका
केवल ठुटा हात भएका कलाकारहरु छन् वरिपरि
इतिहास बन्दै गएका केही मानवकृतिहरु छन् वरिपरि
अकुत सम्पत्तिको समुद्रमा पौडिरहेका केही बाबुहरु छन् वरिपरि ।
छद्म समाजसेवीहरु छन् वरिपरि
मृत्यु—घण्टाको रालो अँठयाएर
जबरजस्ती बाँचिरहेका सिकारी चितुवाहरु छन् वरिपरि
सधै घातक खेलमा व्यस्त
व्यूह रचना गरिरहेका केही दुष्टहरु छन् वरिपरि
आगो चोरेको आरोपमा मानिसलाई सजाय दिन सधै उत्सुक
सिकारी द्यौताहरु छन् वरिपरि
केही बाबुहरु र उनका
प्रिय नातेदारहरु छन् वरिपरि ।
मैले सारिसकें आफूलाई तिमीमा
मेरो प्रिय छोरा
अब म जन्मिसकें तिमी भएर
फेरि पलाइसके केशहरु मेरा
फेरि तिखारिएको छ आवाज मेरो
म फेरि खोज्न थालेको छु
मलाई खेल्न चाहिने
पर्याप्त मैदान ।
पुनर्जन्मको खोजमा डुल्दाडुल्दै
भेटिएकी थिइन् तिम्री आमा
उस्तै त हुन्छन् हरेक आमाहरु
मेरी आमा कलावतीजस्तै
तिम्री आमा शारदा जस्तै
स्नेह, करुणा र ममताले परिपूर्ण
तर तिम्री आमाजस्तै किताबहरु
जब तिमी खोज्छौ
र भेटिन्नन् कतै पनि
त्यस बेला
म फेरि खोज्न थाल्छु
तिम्रो लागि किताबहरु ।
ओह । म चञ्चल हुन फेरि उदाइसकें
उफ्रिन, कुदन र जुलुसमा नारा लगाउन
र केही वर्षपछि
म फेरि प्रेम गर्नेछु
कुनै प्रेमवती किशोरीसँग
त्यति बेला तिमी सार्नेछौ आफूलाई
आफ्नो नवजात शिशुसँग
र म अर्को पटक
समाहित भइसक्नेछु उसमा ।
तर अझैं
जब म हेर्छु तिमीलाई
दगुर्न नपुग्ने यस साँघुरो कोठामा
घरी यता, घरी उता गरिरहँदा
चुरचुर भएर खस्छ
मेरो अमरताको अभिमान,
तसर्थ म माग गर्दछु
यस महान् प्रजातन्त्रमा
आफ्ना निम्ति पर्याप्त मैदान ।
हराएको मेरो मान्छे
तिमी एकदिन जरुर आउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो ?
त्यही बेला थाहा पाउँछौ ।
कति भाग्यो चन्द्रमा यो
पृथिवीलाई रुवाएर
तर साँझ आउँछ फेरि
लाखौँ दीप जलाएर
एकान्तमा वेदनाको
माला जब तिमी लाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यही बेला थाहा पाउँछौ
जहाँ जाऊ जता पुग
भेटिने त उही मान्छे
मानिसकै अनुरोगले
बाँधिएको हुन्छ मान्छे
सम्झनाको कुनै मोडमा
जतिखेर तिमी धाउँछौ
पिरतीको अर्थ के हो
त्यहीबेला थाहा पाउँछौ ।
पहिलो जुनी
वि.सं. १८७१ असार २९ मा आए
भानुभक्त र गए- वि.सं. १९२५
असोज ६ सँगै
दोस्रो जुनी
भए आदिकवि
कतै चिम्सा आँखा
कतै लामो नाक
कतै गोरो वर्ण
कतै कालो वर्ण
कतै पूर्ण कद
कतै अर्ध कद
कतै रथयात्रा
कतै अबिर जात्रा
तेस्रो जुनी
भए माछा
नदीको लहरमा कविता लेख्दालेख्दै
एकदिन अचानक
खायो- गोहीले
……….
बयालीस लाख जुनी
भए किम्बुको रूख
शरद ऋतुको आँखैअघि
खायो रेशमकीराले
……….
चौरासी लाख जुनीपछि
आज फेरि
जन्मिए भानुभक्त मानिस भएर
(मानिसको जीवनको कुनै भर छैन)
र हिँडे भानु
अमरावती कान्तिपुरी नगरी
हतारमा बिर्सेछन् बिर्के टोपी
बाहुला सुर्केको कमिज
खासाको जिन्स पेन्टमुनि
गोल्डस्टार सुज
झ्ोलामा टाबेल, गन्जी र कट्टु
एसएलसीको सर्टिफिकेट र
श्रीप्रकाश कोविदको उपन्यास
खल्तीमा नागरिकता, पासपोर्ट
रु.सात सय पचास र
आमाको सादा तस्बिर
बालाजु, बसपार्क, धरहरा
घण्टाघर र रानीपोखरी
घुमे कविजी दिनभर
गुनकेशरी फुलिरहेछ गमलामा
रित्तै दौडिरहेछन् चपला अवला
जब ढल्क्यो घाम
गमे कविजी कता जाम?
कविले कविको मर्का बुझछ
सम्झ्े उनले चित्तधर
खल्तीमा छ रु. सात सय पचास
लच्छिनकी रहिछिन् घरबूढी
दिइन् स्नेहले दालभात
ढल्किए कविजी चुरोट तान्दै
सम्झ्े उनले चुदी-रम्घा
झ्र्यो आँसु दुई कानमा
ताने सिरक र छोपे मुख
किनकि-
भोलि त उड्नु छ मलेसिया
लेख्नु छ- रामायण!
जसका लागि समर्पित छन्– यी शब्दहरू
उनीहरू बुझ्दैनन्– यसको अर्थ !
उनीहरू बुझ्छन्– बतासको रङ
आकाशको भाका
र झरीको मौनता
मेरा यी शब्दहरू विपरीत– उनीहरू
मानिसलाई ठान्छन्– शब्दको ईश्वर
र आफ्नै रगतका उज्याला फूलहरू
चढाउँछन् – त्यसलाई
भत्काउन दिन्छन्– पसिनाका प्रस्तरहरू
दाँत खसेको कोदालो
निभ्नलाई बलेको लालटिन
लहरे खोकी
र मध्यअसारको चकाभक…
कति गम्भीर छन्– शब्दका ईश्वरहरू
उनीहरूले बुझून् भनेर
मानिसको शालीनताविरुद्ध मैले
आफ्ना धारिला शब्दहरूलाई उफारेँ–
सडक–सडक
चोक–चोक
गाउँ–गाउँ
बस्ती–बस्ती
पर क्षितिजमा अल्पिरहेका ताराका बथानहरू देखेर
थाहा हुनुपर्ने हो– शब्दको जीवन
एक्ली साँझको सुकसुकाहट सुनेर
फर्किनुपर्ने हो– त्यो तन्नेरी शब्दको वैरागी अर्थ
त्यो शून्य रात उसलाई भञ्ज्याङमै भेट्नुपर्ने हो
–उनीहरूका निश्चल आँखाहरूले
केहीछिन–
आलीमा बसेर सुर्ती खानु
उठेको धुवाँभित्र
उडिरहेको जहाज र उङिरहेको जून हेर्नु
ओढिराखेको घुम खस्नु
हल्लिरहेको बाँसको टुप्पोमा निदाएको कुनै चराले
आफू मरेको सपना देख्नु
यी सबै ईश्वरहरू हुन्–शब्दका
जसका लागि समर्पित छन्– यी शब्दहरू
उनीहरू बुझ्दैनन्– यसको अर्थ ।
उनीहरू बुझ्छन्– बतासको रङ
आकाशको भाका
र झरीको मौनता
तिमी छक्क पर्छौ
कि,
तिमीजस्तै ऊ
कुनै होचो घरको मझेरी
बलेँसी, पँधेरी, जङ्गल
अँध्यारो छिँडी
साँघुरो गोठ
या,
अस्पतालको कुनै बेड वा परिसरमा
आफ्नै आमाको कोखबाट
उसको जन्म भएको हुन्छ
तिमी अझ छक्क पर्छौ
कि,
तिमीजस्तै–
पहाडको कुनै अपरिचित गाउँको धूलो
या,
भित्री मधेसको
कुनै टोल, खेत, इनार
आँपको फेद, राजमार्गको छेउ
अथवा–
सहरको कुनै गल्ली, डबली
वा पिच रोडहरूमा
दगुर्दादगुर्दै ऊ हुर्किएको हुन्छ
उसलाई देखेपछि
तिमी झन् तीन छक पर्छौ
तिम्रा जस्तै–
उसका आँखा, मुस्कान
र गहिरो आत्मविश्वास…
अहा !
उसलाई भेटेपछि त झन्
तिमी छक्क पर्नुको कुनै सीमा नै रहँदैन–
‘के पत्रकार आफैँमा एक मानिस हो…?!’
घाम
एकदम सीधा
तिम्रो सिउँदोमाथि मस्त छ
तिमीलाई आज, आकाश हेर्नु छैन
तिमी
एकदम उसलाई हेरिरहेछौ एकटकले
हेर्दाहेर्दै–
उसका बलिष्ठ पाखुराहरू
फैलिरहेछन्– घडीफूलको लहरा भएर
र तिम्रो मुटु र मस्तिष्कको गोलो पृथिवीलाई
कस्दै छ बेस्सरी !
तिमीलाई थाहा छैन–
प्रजातन्त्र र पत्रकार
कुन माउ, कुन चल्ला ?
तर, तिमीलाई थाहा छ
आफू उभिएको भूमि
सुन !
जिउँदो देशमा
पत्रकारको प्रायः हत्या हुन्छ
र उसको उद्दीप्त अनुहार
कुनै आतङ्कारीको बूढो बन्दुकको दवासमा
सविस्तार अवतरित हुन्छ
तब,
तिमी छक्क पर्दै पर्दैनौ
किनकि–
तिम्रो सिउँदोको सिन्दूर
लोकगीत भइसकेको हुन्छ !
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
यी जन्तीजस्ता पर्वत
चराको माला
बुकी र बतास
यी सनईजस्ता भन्ज्याङ
लोकन्ता खोला
गोधूलि र मौनता
यी मान्छेका आदिम र आधुनिक दुःखहरू
कसैलाई थाहा हुनेछैन ।
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
मलाई खोज्दाखोज्दै
कुनै प्रिय दिन तिमी मर्नेछौ
कुनै इतिहास बन्नेछैन – त्यो
मृत्युपर्यन्त पनि भेट्नेछैनौ मलाई
कुनै युग
कुनै काल
कुनै जन्म
मेरो मन फर्किनेछैन – कहिल्यै ।
पगली !
अब म तिमीलाई यहीँ छोडेर जान्छु !
यहीँ
बस यहीँ
यो तिम्रो सिउँदोमा बजिरहेको मेरो आलो रगतको बाँसुरीमा ।
यस दुनियाँमा सुखदुःख दुईको गहिराइमा डुबियो खरुब,
दुःख भो अतिशय सुख भो अतिशय प्रभुले पु¥यायो मनसुव ।
विषको महको चाखी मिठास जगमा बसियो अन्धसरी,
तर प्रभुको क्यै चेत खुलेन अब दुःखीको लौ मसरी ।
जीवात्मा यो त्यतिको पतित भो ब्रह्माण्ड यसको नरकानल,
आफ्ना भूलहरु नागिनीझैं बेरिरहेछन् वक्षस्थल ।
तिनबाट म केही मोचन पाऊँ भन्दै प्रभुजी गर्छु पुकार,
यस्तो पतित धूलिकणी भै पुग्नै सकिन नि प्रभु–पदसार ।
मानवताका भाव हजारौं मैले गाएँ कवितामा,
तर ती सारा विफल भईकन फोस्रो भए सब प्रभु श्यामा ।
होश पुगेन छन्द पुगेन हृदय पुगेन प्रभु पदमा,
अब ता मेरो आशा छैन अगाध गर्तमा छु जगमा ।
मेरो केवल साथ निराशा मेरो केवल छटपट जीवन,
मेरो मनको आकाश समूचा केवल अग्नि–तपन ।
जलको विन्दु यस सिन्धुमा मैले पाइन हाय अभागी ।
किनकि मैले अरुकन जल दी ठण्डा पार्न सकिन सुभागी ।
यस कारण मेरो तनको मनको पनि अणेव्रत ध्वंस हुन लाग्यो,
प्रलयानलले काल–स्वरुप ली विश्व जलाउन अब जाग्यो,
यसमा अब के मसीको अन्त सीमा चरम क्षतिको,
नास्तिकताले अहम्भावको गाइरहेछन् प्रभु ! यतिको ।
प्रलय नीदमा सुतिरहेछु मेरो ब्रह्माण्ड जल्यो,
आउन सक्ने प्रभुको पदमा मेरो आत्मासम्म गल्यो ।
यस कारण यो जगती–तलमा एक अभागी नष्ट भयो,
यसको औषधि केही छैन किनकि स्वयं यो प्रष्ट भयो ,
जाति बान्धव कुल ज्ञातिको निम्ति न मेरो बिन्दु झ¥यो,
सिन्धु दिएथे परमेश्वरले जल सब आगो बनी द¥यो ।
धन्य हे आत्मा ! धन्य हे ईश्वर ! तिम्रो लीला बुझिएन,
तिम्रो पदमा साथ स्मृति ली आह ! कहिल्यै भिजिएन ।
अब यसलाई केही छैन गयो कहाँ यो पुग्यो कहाँ ?
केवल विषको थोपा पिउँदै अझ जल्दैछ बसी यहाँ ।
क.
थिए सिकन्दरका जुँघा
क्या बाघका !
करमा कस्तो करवाल !
मुठी कस्ता !
लाख, लाखका !
ख.
झोक्रिरहन्थ्यो, झोक्रिरहन्थ्यो,
लहडी एक !
भाग्यो केही ?
सब मोटाए चाटी, चाटी !
विश्वविजेताको छ उदेक !
ग.
“के चाहिन्छ ?”
त्यो भन्छ,
“हा ! हा ! हा ! हा ! घाम नछेक”
शस्त्रअस्त्रको शेखीउपर
हेर ! बुद्धिको कत्रो टेक !
घ.
दीवालाका दान गजब छन् !
स्वतन्त्र दिलको पुजारी
हाँस्दछ, हाँस्दछ मेरा दिलमा
पाजी, पूँजी, लूटहरुमा,
इन्कार तथा धिक्कार
नामका खुट्टा बजारी !
बाँसुरीको धुनलाई पछ्याउँदै
घाम जस्तै क्रमश: डुबेर
साझको धमिलो आकृतिमा
एउटी बैसको थकान
फलैचामा असरल्ल पारेर
भुसुक्क निधाउँछे
धुनै धुनमा बिरक्तिएर
सपनाको पहाड चड्दै
हिमालको टाउको माथि
नाङ्गो खुट्टाले उभिएर
उ चन्द्रमा टिप्छे
ताराहरु टिप्छे
नयाँ नयाँ ग्रहहरु देख्छे
रोजेर घामलाई टिप्न भनि हात अघि बढाउँछे
घामले पिल्सिन्ने गरि पोलेपछि
उ भन्छे
आत्था
यो त साँच्चै
नयाँ नेपाल जस्तै
तातो रहेछ !
आर्कटिक सागरबाट बगेको सिरेटोले जस्तै
जब दुर्भाग्यको झोंक्काले मेरो छाति छेड्दछ
बाक्लो हुस्सुले तलाउलाई ढपक्क ढाकेझैं
जब छटपटीले मेरो मस्तिष्कलाई ढाक्दछ
त्यसबखत बिलाउँछ मेरो अनुहारबाट आभा
मबाट हराउँछ चनाखोपना र प्रत्युत्पन्नमति
म उभिन त उभिन्छु कक्षामा पढाउन
तर मात्र भट्याउँछु कुनै भरिएको टेपसरी
निस्सासिन थाल्दछ मेरो जीवन
जिउनु बन्दछ सुल्झाउनै नसकिने पहेली
यस्ता क्षणमा म चाहन्छु भइजान निश्चल
जसरी हुने गर्दछ ब्याट्री सकिएको पुतली
साँच्चिकै साँच्चिकै चाहन्छ मेरो दिल
रोकियोस् यो पृथ्वी, थामियोस् पूर्ण प्रकृति
तर उफ्! मैले चाहेर मात्र के हुन्छ र?
घुमिरहन्छ घडीको सियो, रोकिंदैन खोलाको गति
मानिसको उदासीको के नै मूल्य छ र समयचक्रलाई?
आफैले आफुलाई ठूलो मानेर के हुन्छ नै,
जब चिन्ता छैन कसैको कसैलाई।
सृजनाको पूर्वाधार
जीवनको आधार
बैंशको प्रकटीकरण
सौन्दर्यको आभा
आकर्षणको केन्द्र
म लजाउँछु / तिमी लजाउँछ्यौ
तर सृष्टि हाँस्छ।
सुमेरु पर्वत!
देवता-दानवको मधानी
गोबर्द्धन पर्वत!
जीवनरक्षाको प्रत्याभूति
मातृत्व-कलश!
बाल-अमृतको भण्डार
हिमाली टाकुरा!
शुभ्र-स्निग्ध अजस्र प्रवाह
प्रकृति लजाउँछ / ईश्वर हाँस्छ
तर ‘म’ जीवन पाउँछु
ममतामयी जननी उजागर हुन्छिन्
धन्य सृष्ट्रि!!
म नमस्कार गर्छु।
लास
मुर्दा
गयो,बित्यो
सकियो
कानेखुसीहरु
एक हुल
सयौं आँखाहरु
फूलका गुच्छाहरु
अनि अबिर
गोबर,अनी लिपिएको भुईँ
चित्कार अनि रोदन
सम्झनाहरु
यस्तै माहोलबिच
सेतो कात्रोभित्र
चिर निद्रामा निदाएको
एउटा प्राणी
म !!
एकनाले बाँस
घाटको पर्खाई
चिता
आगो
ब्रम्हनाल
चिसो बतास
खोलाको सुसेली
अनि
राप रापमा जलेर
केही क्षणमै
खरानी हुने
सजिवता सकिएको
एउटा वस्तु
म !!
आकाश
हजारौं मान्छेहरुका
हजारौं अड्कलहरु
स्वर्ग, नर्क
त्यै एउटै थलो
चन्द्रमा
सुर्य
ग्रह
अनि ताराहरु
वायुमण्डल
सबैको घर
त्यही घरको बाटो हुँदै
अनन्त यात्रामा निस्किएको
एउटा शान्त यात्री
म !!
अनि
एउटा अनुत्तरित प्रश्न
यो एउटा घटना
अन्त्य,कि सुरुवात ? ?
लीला माइतका भुलेर घरका धन्दा तिमीले गर्यो
आमाको ममता भुलेर कसरी माया मलाई गर्यो
छातीबाट झिकेर प्राणसरिका छोरी मलाई दियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
‘ख्वै छोरीहरु छन् कता, म त गएँ, ख्वै माइती छन् कहाँ !
प्यारा ! यति रहेछ भेट, टुहुरी हेरेर बस्नु यहाँ !’
धोको यत्ति कहेर के हृदयले उल्टीरहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
मैले सोधिनँ, अन्त्यकाल कुनमा धोको अडेको थियो
मैले रोइनँ, प्राण जान कतिको बाधा परेको थियो
हेरेँ टुल्टुल खाली, दीन मुखमा हेरीरहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
आँसू झर्न सकेन खालि रसिला आँखा लिएकी थियौ
बाक्लो फुट्न सकेन खालि दिलको भाषा भनेकी थियौ
मेरो ध्यान गरी मभित्र कसरी आत्मा मिलाईदियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
गथ्र्यौँ दम्पति मृत्युका पनि कुरा माया र सन्तोषमा
भन्थ्यौ– मैँ पहिले मरुँ हजुरको प्यारो यही काखमा !
साँच्चै भाग्यवती सती हृदयकी सच्चा ! मलाई जित्यौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
तिम्रो पाप थिएन, चार दिनको चोला थियो कञ्चन
तिम्रो धर्म थियो, सुन्यौ दिनभरी श्रीकृष्णको कीर्तन
राती शीतल मेघको मनि महानिद्रा सजीलै लियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
तिम्रो रुप र माधुरी धमिलिँदै जाला कुनै कालमा
जानेछन् अनि बिर्र्सदै गुन पनी यो बैगुनी विश्वमा
बिर्सि बिर्सिसकिन्न किन्तु कहिल्यै जो यो अनौठो गर्यो
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ
लाग्दछ मलाई रमाइलो मेरै पाखा पखेरो
हिमालचुली मन्तिर पानी भर्ने पँधेरो
लेकै हेर्यौ लाली गुराँस बेंसी हेर्यो प्याउली
पिरती बास्ने परेवा बिरह बोल्ने न्याउली
हिमाल छुन्छ बेलुकी सप्तर्षिको ताँतीले
जुनेली रात बिताउँछु गाउँदा गाउँदै साथीले
सम्झन्छु म हिउँचुली आँसुको ढिका खसाली
यो बिरानो मुलुकमा बस्दैन माया बसाली
वनमा घाम नलागे जगत सारा अँधेरो
नौडाँडाको पारीमा प्रीतिको देश छ मेरो
मेरो कान्ले लेकैलाई पाकेर जाने बादल
हातले मैले नछोए पनि छ कति कोमल
डर लाग्छ मलाई यही बादलु छायाँले
पार्दछ जहाँ इन्द्रेणी पाइला भिज्ने मायाले
जबसम्म नारी बलात्कृत भइरहन्छे
र आकास धुजा धुजा पार्ने गरी
महासागर सुक्ने गरी चिच्याइरहनेछ
जबसम्म चरा कैद गरिएको हुन्छ पिँजडामा
उसले आफ्ना स—साना चुच्चाले
फलामको पिंजडा भत्काउन छाड्ने छैन
परन्तु जीवित नै हुनेछ करुणा र कोमलता
प्रेमीहरूले छिनाल्नेछन् आफुलाई बाँध्ने सिक्रीहरू
प्रेम चलिरहनेछ ।
जबसम्म हत्याराको मुठीमा छटपटिएको हुन्छ न्याय
र पैसा हुन्छ डाँकाको ब्रिफकेशमा
जबसम्म आलमारीका किताबमा बन्द हुन्छ इज्जत
र शिक्षा बेरिएको हुन्छ
काँजो बेरिएजस्तै मास्टरको लट्ठीमा
जबसम्म बसिरहनेछ हत्यारा आरामदायी मेचमा
र मानिसहरु हुनेछन् त्यसभन्दा तल भुईंमा
धर्ती कम्पायमान भइरहनेछ ।
त्यतिन्जेलसम्म जन्मिरहनेछन् स्पार्टाकसहरू
जबसम्म चराहरुले गीत गाउन छाड्ने छैनन्
जबसम्म जमीन बाँझो हुन्छ र
कोदालीले विना काम
कुनामा झोक्राइरहनुपर्छ
किसानले जबसम्म हातमा लाठी लिएर
जमीन जोगाइरहनुपर्छ
क्रोध बढिरहनेछ ।
पानी भएसम्म नदी बगिरहनेछ
चेत भएसम्म मानिस छट्पटाइरहनेछ
विश्वास भएसम्म मानिस विश्वास गरिरहनेछ
आशा भएसम्म हौसला भइरहनेछ
बाजा भएसम्म सुनिइरहनेछ ताल, सुर र नाद
यो मन झंकृत भइरहनेछ ।
यी निराशा, क्रोध र हो—हल्लाका बीच
शिशुहरु जन्मिइरहनेछन्
र तिनकी आमाका पवित्र स्तनबाट
जीवन रसाइरहनेछ
मानिस आफ्नै देवताबाट मुक्त नभएसम्म
दासमोचन भएको मानिने छैन
त्यसपछि पनि अनन्तकालसम्म
मानिसहरुको आवाजले हावा कम्पित भइरहनेछ
जीवन चलिरहनेछ ।
अब कहाँ जाने ?
केश बनाइसकिएको छ
र दलिसकिएको छ अनुहारमा क्रिम
कपडामा छरिएको छ सेन्ट
र ऐनामा सयौँ पल्ट जुधेका छन्
आफ्नै आँखाहरू
शृङ्गार सकिएको छ
सुन्दरी, अब कहाँ जाने ?
सडकमा
सलबलाइरहेछन् युवाहरू
सिकारको खोजमा
तिम्रो शरीरको आरोपित सुगन्धको
विषालु उन्माद
छरिनेछ हावामा
र पुग्नेछ उनीहरूको नाकसम्म
शृङ्गार सकिएको छ
सुन्दरी, अब कहाँ जाने ?
जताततै फोहोर छ
भोकै छन् मानिसहरू
र तिम्रा बहिनीहरू सस्तोमा बेच्छन्
आफ्नो जवानी
मानिसहरू पछारिएका छन्
सडकमा
र झन्डा उठ्दै छ सहिदको
निर्जीव हातबाट
जताततै फोहोर छ
तिमी जति छर्क
आयातित पफ्र्युम अनुहारमा
जतिसुकै छर्क
झन्– झन् कुरूप हुँदै गइरहेको देख्दै छु म
भित्रभित्र धमिराले खाएको
काठको सुन्दर मूर्तिझैँ तिमी र यो देश
दुवै छन् यहाँ
तिम्रो शृङ्गार सकिएको छ
सुन्दरी, अब कहाँ जाने ?
इँटा बोक्छ
सिमेन्ट र फलामका छडहरु बोक्छ
ढुङ्गा, बालुवा र काठ बोक्छ
बोक्छ झ्यालका लागि सिसा
र बोक्छ उज्यालोका लागि
मैनबत्तीको बाकस पनि
ओलम्पिकको तेज धावक झैं
राजमार्गमा दुर्गुछ ट्रक
कहाँ जान्छ ?
थाक्छ
लामो—लामो सुस्केर हालेर
विश्राम गर्छ,
सडक छेउ
थकाल्नीको पसलमा घुसेर माग्छ डिजेल
निस्पट्ट अँध्यारोमा
हेडलाइट बालेर दगुर्छ मात्तिदै
पिसाब गर्न रोकिन्छ झाडीनिर
र दुगर्छ फेरि गति बदल्दै
सयौं घुम्तीहरुको राजमार्गमा
आृहोरदोहोर सधंैको
यो ट्रक कहाँ जान्छ ?
ओसारेका
थुप्रै सामानहरु जोडेर
घर बनाउँछ उ
र शीतमा निथ्रुक्क भिजेर
बिताउँछ केही छिन रात
र पुनः बेपत्ता हुन्छ बाक्लो हुस्सूमा
दुइटा आँखा बालेर,
यसरी सधैँको ओहोरदोहोर
ओहोरदोहोर हुन्छ
पेट्रोल पम्प राखेर बसेका
राजमार्ग छेउका मानिसहरु हो ।
यो ट्रक कहाँ जान्छ ?
तातो हावाको झाँकाले
फरफराउँछ
पराजित मुलुकको झन्डाजस्तो
दसनीको लेहङ्गा ।
धेरै चोट सहिसक्यो
धेरै रगत बगाइसक्यो
धेरै बलात्कार खपिसक्यो
जमिन्दारको बाँझो खेतमा
धेरै कुलो लगाइसक्यो
घामपानीको मारले
जति मधुरो देखिए पनि
अझै रङ्गीन छ
हजारौँ फूल फुल्ने उद्यानजस्तो
दसनीको लेहङ्गा ।
दाउरा लिन गएको
जङ्गलबाट फर्केन
कसैलाई थाहा छ कि
कहाँ फरफराइरहेछ बुट्टेदार
दसनीको लेहङ्गा ।
सितारका पुराना तारहरु सबै एउटा–एउटा गर्दै खोल, त्यसमा नयाँतार जोड ।
दिउँसोको मेला अब शेष भयो, रातको आसन शुरु भयो,
पुरानो स्वरलाई राख्ने कोशिश नगर, त्यसको दिन अब बितिसक्यो !
अब सितारमा नयाँ तार लगाउ !
आकाशको विशाल तिमिर पस्न दिन आङ्खना ढोका खोलिराख !
सात लोकका निस्तब्धता उसँग आङ्खनो घरमा आउन देऊ !
आजसम्म तिमीले जुन गीत गाएका थियौ आज त्यसको अवशेष
भयो,
यमि वाद्य तिम्रा वाद्य हुन्, यो कुरो भुलिदेऊ ।
आङ्खनो सितारमा नयाँ तार लगाऊ !
मलाई भेट्नका लागि, कहिलेदेखि (अनादि कालदेखि) तिमी हिड्यौ
होला कसले जान्द छ र !
तिम्रो सूर्य–चन्द्रले तिमीलाई मेरो आँखामा ल्याउन सकेन् !
अगणित अनि सन्ध्याको वेला मैले तिम्रो गोडाको आवाज सुनें ।
तिम्रो दूतले मेरो ह्दयमा चूपचाप निमन्त्रणा दिन्छ ।
हे यात्री ! किन हो कुन्नि आज मेरो देहमा अपार हर्ष भरिएको छ ।
एक अवर्णनीय आनन्दको रेखा मेरो ह्दयमा निहित छ ।
आज के बिदाको समय आइपुग्यो :
आज के मेरा सबै कर्तव्य पूरा भए ।
ईश्वर! तिम्रो स्पर्शले वायुमा जो मृदु–मधु सुवास भरिएको छ,
त्यसले मलाई भनिरहेछ तिमी मेरो अति छेउमा आइपुगेका छौ ।
हामी दुवैले परस्पर गुप्त प्रतिज्ञा गरेका थियौँ, एउटा डुङ्गामा
केवल तिमी र म बसेर स्वच्छन्द जल–विहार गर्नेछौ,
हाम्रो तीर्थयात्रा कुन देश अनि कुन लक्ष्यको निम्ति होला, यसको
विभिन्नता संसारभरका कसैलाई ज्ञात हुँदैन ।
त्यस किनारविहीन सागरमा बग्दै म तिम्रो श्रवणोत्सुक कानमा गीत
सुनाउँछु । त्यो गीत सागरका उन्माद तरंगहरु झैँ छरपुष्ट हुन्छ अनि
शब्दको बन्धनदेखि मुक्त भएर केवल स्वर–लहरी बन्नेछ !
के अझै त्यो समय आइपुगेको छैन ? अब पनि कर्तव्य कर्म के
समाप्तभएका छन् ?
हेर ! सन्ध्या समुद्रको किनारमा झरिसकेको छ अनि धमिलो
उज्यालोमा समुद्र–विहारी पक्षी पखेटा फर्फर् गर्दै आङ्खना
गुँडमा फर्किरहेका छन् ।
कसले जान्दछ र यो निर्मम जंजीरबाट मुक्त हुन्छ अनि अस्ताउन
लागेको सूर्यको अन्तिम रश्मिझैँ हाम्रो डुङ्गाले राती स्वतन्त्र जलविहार
गर्न प्रस्थान गर्ला ?
तिमीले मलाई गीत गाउन जब भन्यौ,
गर्वले मेरो छाती फुट्नखोज्यो !
मेरा आँखामा आँसु आए
अनि म एकोहोरो तिम्रो चेहरामा हेरेको हेरेकै भएँ ।
मेरो जविनमा भएका सबै कटु, विषम अनि अस्तव्यस्त छन्, ती
सबै पग्लेर तिम्रो गीत–सुधारमा बदलिँदै गए ।
मेरा सबै साधन, आराधना,
पक्षी झैँ पखेटा खोलेर आनन्द साथ उड्ने इच्छा गर्न थाले ।
मेरा गीतका रागिनी तिमीलाई
श्रुति–मनोहर लाग्छन्, कर्ण–प्रिय लाग्छन् ।
म जान्दछु, ती गीतका सहायताले गर्दा नै
म तिम्रो सामुन्ने आउने
साहस गर्न सकुँला !
तैपनि तिम्रो अति नगीच जाँदा संकोच हुन्छ,
केवल आङ्खना गीतका पखेटाहरुद्वारा नै
तिम्रो चरण स्पर्श गर्न सकुँला !
ईश्वर ! गाउने मनले म आफैँलाई समेत भुल्दछु,
अनि तिमीलाई
‘साथी’ भनी पुकार्छु!
सोच्दछु, यो कुरो कहिले भयो ?
तिम्रो गीत गाउँदा–गाउँदा म कहिले बाहिर आएँ ? : कहिले आएँ
यो कुरो आजको होइन, आजको होइन !
आज मैले तिमीलाई पाउन आएको थिएँ,
कहिले आएको थिएँ : यो पनि भुलेँ ।
यो कुरो आजको होइन, आजको होइन !
जसरी कोही कोही ढीलो बाहिर आयो,
अनि कोसित भेट्नुछ, यही भूल भुल्यो,
यसरी नै मेरो जीवन–प्रवाह बाहिर निस्केको थियो,
तर, यो कुरो आजको होइन, आजको होइन !
मैले तिमीलाई कति नाउँले आह्वान गरेँ मतिपय चित्रहरुमा तिम्रो
ध्वनि भरेँ, तिम्रो ठेगान पाइनँ ।
तर, यो कुरो आजको होइन, आजको होइन !
पत्र र पुस्तक अघि-अघि सार्दै
मरिसकेको धर्म फलाक्दै
मानिस मर्दा जुँगा मुसार्दै
तस्मै मार्दै पैसा झार्दै
स्वतन्त्र मानवलाई बिगार्दै
प्रगति देखी तल तल पार्दै
भन्छ नछोड्नू पुरुखाको रीत
जनताको त्यो दुष्मन प्रोहित
संकीर्णताको परखाल नाघी
यथार्थ वैज्ञानिक पन्थ लागी
पीडितमा जागृति बत्ति बाल
भगाइद्यौ भारतका दलाल
प्रगति भो अब व्यापक जाज्वल
परिसके प्रतिगामीहरू तल
उठिसक्यो भई व्यापक जागृति
उदित भै जनमानसको स्थिति
विजयको भई दर्पण शानमा
प्रवल भै मनको बलिदानमा
जनजागृत भै उठदै गयो
परपीडनता टुट्दै गयो
असही शोषण जागृति हो सही
जनयथार्थ कुरो बीचमा नरही
फगत नित्य रुचाइ विलासता
रहन संभव छैन कतै यता
सामन्ती अभिशाप दिन्दिन हतोत्साही हुँदै गै सक्यो
पूँजीवाद पनी जरा कुहिन गै ढल्ने बखत् भै सक्यो
शोषणको हतियार धर्म कुन छन् निर्मूल पारी दिन
मुक्ति निश्चय पाउने क्षणहरू लागि सके झल्किन
मान्छेको प्रगति नरोकिन दिने राखेर हिक्मत् पूरा
छन् आत्मा बलवान पीडितहरू संघर्षमाथी सुरा
ज्ञानोदिप्ति हुँदै गर्इ झुपडी उठ्दै ठलुा हौसला
जान्दैछन् नर-नारीले विजयमा उतिर्ण बन्ने कला
माटोमा र मसिनमाथि पसिना बग्ने करौडौं जन
छन् एकै मतबाट पीडकहरू निर्मूल गर्नाकन
ऐलेको युग विश्व शान्तितिरको बाटो खुलाई दिने
एैलेको युग क्रान्तिले रगतको साटो रगत् नै लिने
जुन क्रान्ति बीचमा भविष्य छ उज्यालो बन्न जाने गति
जसमाथि बलिदान हुन्छ सहजै पूँजी – पथ्रा – पद्धति
यो संग्राम महानको विजय श्री भोका र नांगाप्रति
यौटासम्म पनि रहन्न अब यो धर्तीमहाँ भूपति
मोदी र कालीको काखमा
उत्तर–दक्षिण तन्किएर
लमतन्न सुतेको
मेरो प्यारो जन्मभूमी कुश्मा
हिजो जस्तो थियो–आज त्यस्तो रहेन,
बान्नो (पर्खाल) मा टुक्रुक्क बसेर
सा“झ–बिहान हाम्रा हजुरबाले
गाउ“का तन्नेरीलाई सुझाउ“थे–
‘कुरा सुन्नु बुढाको–आगो ताप्नु मुढाको’
अहिले कुश्मा उल्टो दिशा हिंडिरहेछ
उहिलेका कुरा खुइले
बुढाहरु÷अनुभवीहरु पाखा लागे
तन्नेरी जमाना
फा“ट फुकेको बहरझै
इत्ला–कान्ला जोत्न व्यस्त छ,
डहर देख्न पाईंदैन कुश्मामा
पंधेरो छैन टोलमा
भएको एउटा इनार इतिहास गिज्याउदै
सिमेन्टमुनी कक्रक्क दबिएर बसेको छ,
ढिकी, जा“तो, ओखल किंवदन्ती भए
हेर्दाहेर्दै,
भुराभुरी टौवा बुझ्दैनन्
दा“इ खेल्न पाउ“दैनन्
ठेको के हो ?
मदानी के हो ?
आरी के हो ?
मधुश के हो ?
फाली के हो ?
आली के हो ?
न विरुवाको जात चिन्छन् यिनले
न सामाजिक संस्कृतिको खात चिन्छन् यिनले
‘काग कराउ“दै गर्छ–पिना सुक्दै गर्छ’
नसुनेरै÷नचिनेरै
कुश्मा दिन प्रतिदिन खुइते बनिरहेछ ।
नया“ र पुरानाबीचको खाडल
तन्काउ“दै तन्काउ“दै
रबर बनेको कुश्मा
आफ्नै भविश्यप्रति बेखवर भएको छ,
कम्प्यूटरमा रम्ने नया“ पुस्ता
यसको कुरा सुन्दैनन्
यसको उपदेश लिंदैनन्
न दाम्लो देखे तिनले
न नाम्लो देखे तिनले
डोको, थुन्से, सेखु र खुरपेटो
केवल कहानीका विषय बने तिनका लागि,
न भत्केरु बुझ्छन् तिनले
न लमी चिन्छन् तिनले
न दुनो बुझ्छन् तिनले
न टपरी ठम्याउ“छन् तिनले,
मेरो मुटु कुश्मा
अचम्मैस“ग आधुनिक बनेको छ
विश्वासै नलाग्ने गरी पराश्रित बनेको छ,
अपनत्व गुमाएर दिनदिनै
कुश्मा ढुस्स गनाउ“छ आयातित मदिरास“ग
भुक्क फुल्छ आयातित संस्कृतिस“ग
कहिले नाठा खेलाउ“छ इमान बन्दगी राखेर
कहिले भक्ति जगाउ“छ गुप्तेश्वर साक्षी राखेर,
दिन दहाडै बलात्कृत हुन्छ कुश्मा
नव–यौवनाहरुबाट
र, गर्भधारण गर्छ
विसंगतिको÷विकृतिको
फट्याईंको÷दुष्ट्याईंको,
मन्दिरमा घण्ट पनि बजेकै छन्
गुम्बाका माने पनि घुमेकै छन्
मदरसा कुरान घोकाउ“छ
मण्डली बाइबल पढाउ“छ
परन्तु,
कुश्माको कुनै धर्म छैन
गर्नै पर्ने खास कर्म छैन
खै, यसको आफ्नै श्वर छैन
आफ्नै गौरव छैन
आफैमाथि भर छैन
धेरै भएर पनि केही नभए जस्तो
हरेक प्रभातस“गै नक्कली बनेर व्याउ“छ
हरेक सा“झस“गै सक्कली देखिने उपक्रम गर्छ
तर,
सबै उपक्रमको नतिजा अनुतीर्णमा दरेर
कुश्मा पल–पल निचोरिइरहेको छ
आफूलाई मर्द लाठेहरुबाट निचोराईरहेको छ
पेलिनु र ठेलिनुको नियति
शीरदेखि पाउसम्म
कुश्मा खिईंदै गएको छ
सुक्दै गएको छ मोदीबेनीको फेदैसम्म ।
आदर्श सुखको सपना सा“चेर
निसासिंदो कल्पना बोकेर
रातारात कङ्क्रीटको
जंगल बन्न व्यस्त कुश्मा
ध्वनि, धुवा“ र धूलोस“ग
होली खेल्दै
आफ्नो परिचय खोज्छ
साच्चै म को हु“ ? कहा“ छु ?
ठिमाहा संस्कृतिको कोलाहलमा
बित्ता र हात नापेर चिरिंदा पनि
ऐइया–आत्था भन्न जान्दैन कुश्मा
आर्त र बेदना सहेर पनि सौम्य देखिन्छ कुश्मा,
सभ्यताको कृतिम उत्कर्षमा
चाकडी, चाप्लुसी र खुराफाती संस्कार
मौलिक गुण बनाए झैं
कुश्मा दलाली गर्छ आक्कल झुक्कल
ठालूको दैला चाहार्छ
नेताको पाउ मुसार्छ
चेपारे बन्छ
दहिच्यूरे हुन्छ
तर पनि,
कुपोषित ठान्दैन यसले आफूलाई
निरिह मान्दैन यसले आफूलाई
बरु अखबारका पानामा
भंगेराटाउके अक्षरमा विज्ञापन
छाप्छ÷छपाउ“छ यसले
र पुलकित दावा गर्छ,
कुशै कुशले भरिएको परी
कुश्मा नामधारी कुशुमपुर नगरी ।।
साथ दीने मान्छेको
अब याद मात्र बाकीछ
दुखमा साथदीने हातहरुको
अब छाप मात्र बाकीछ
जीबन भनु केही रहेन येस्तो
बस दिन र रात मात्र बाकी छ
मेरो मन त अब मरी सक्यो
तेस्को राख मात्र बाकी छ
बसन्त आयो गयो
सुकेको पात मात्र बाकी छ
गल्ती मैले गरी सके
पसछ्याताप मात्र बाकी छ
पाप मैले गरेको हु
तेस्को दाग अझै बाकी छ
मैले मारेको बीस्वाषको
लास अझै बाकी छ
म पनिप्रेम गर्थे
अगाढ
असिम
र अनन्त
मैले कहिल्यै प्रेमको गन्तव्य तोकिन
मेरो प्रेम
यहीसम्म पुगेर
टुंगिन्छ भनेर अकल लगाइन
अनु-
तिमि भन्थ्यौ-
प्रेमको अन्तिम गन्तव्य-
बिवाह हो
तर तिम्रो अड्कल गलत भो
हाम्रो प्रेमको गन्तव्य
विवाहमा पुगेर टुंगिएन
निश्चिन्त
विवाह भयो
बिहे भनेको त
झकिझकाउ शृंगार रहेछ
भयङ्कर लेनदेन रहेछ
बिहेपछिको-प्रथम रात
अर्थात
सबैले बुझेको सुहागरात
बुझेको नभनु
सुनेको सुहागरात
मैले पनि
यस्तै एउटा
सुहागरात भोगे
सुहागरात भनेको
मनसंगको प्रेम होइन रहेछ
यो रात
माया कम
बासना ज्यादा
हुँदो रहेछ
अनु
सुहागरातले
प्रशस्त पीडा दियो
निको नहुने चोट दियो
तिमी नै भन अनु
सुहागरातले दिएको चोट
के म भुल्न सकुँला र?
पहिरोको माखेसाङ्लो रहेछ मान्छे
पहिरोको मध्यभागबाट यात्रा गरेर
पहिरोमै अडेको बासमा पुग्नु छ ।
जीवनको यति लामो यात्रामा
नभेटिने होइनन् सहयात्रीहरू
सबैको मन
कुनै दुर्गम पहाडी क्षेत्रमा खनिएको नयाँ मोटरबाटोजस्तो छ
पाइलापाइला ठूलठूला इच्छाका पहिरोहरू गइरहने ।
जीवन नसम्झेर पहिरो
मस्र्याङ्दी बग्न खोज्दा पनि त
पहिरोबाटै बग्दो रहेछ मस्र्याङ्दी पनि
नछेलिने रहेछ पहिरोबाट जीवन ।
सँगसँगै यात्रामा रहेको यो घाम
यात्रामा भेटिएका यी मन्दिरहरू
सबै सबै पहिरोमै त छन्
सायद, पहिरोभन्दा अब संसारमा अर्को बाँकी केही छैन ।
पहिरो नहुँदो हो त, कहाँ हुन्थ्यो जीवन !
पहिरो पन्छाउँदै पन्छाउँदै
सपनाका पहाड उक्लनु पनि पहिरो खोज्नु नै हो ।
मान्छे भन्नु पहिरो रहेछ
पहिरो भन्नु मान्छे
के भर एकअर्काको पहिरोमा
कति बेला के पर्ने हो !
म
ढुङ्गाको छाती खोपेर
सहिष्णुताको आवाज सुन्न
आतुर मान्छेको
मन्दिरस्थापना सोचिरहेको छु
रगतले मुख धुन इच्छा राख्ने
ईश्वरप्रति
मेरो खेद छ
ताराहरूका छाती कुल्चिएर
आप्mनो अधिपत्यको
उचाइगर्व खोज्ने
ईश्वरमा
जीवनका शुभकामनाहरू छरिन सक्दैनन्
आक्रोशका रगतले
नसाहरू भरेर
खडेरीको मौसम सिर्जना गर्ने
ईश्वरमा
मेरो समवेदना रहन सक्दैन
भोको पेटले
पानी उमार्न
माटोसँग भगीरथयुद्ध छेड्ने
मान्छेअगाडि
नतमस्तक क्षितिज आफै ओर्लन्छ
सम्भ्रान्त बस्तीतिर बहकिने
ईश्वर
शरीर ओछ्याएर बाँधमा
एउटा नदी नै पटाएर
मरूभूमिको बस्तीतिर
पारिजात फुलाउने मान्छे
के मान्छे अर्को ईश्वर जन्मन सक्दैन
हरेक प्रभातमा यही
कल्पना गर्ने गर्छु
एउटा यस्तो मान्छे
बारुदबाट समयलाई
सधैँ बचाओस्
एउटा नीलो आकाश उघारोस्
अनि
रक्तहीन समयलाई निर्भय फैलन दैओस्
त्यो मेरो भगवान् मान्छे
म निरन्तर आराधना गरिरहेको छु
नीला पाइला टेक्ने
राता मान्छेहरू
कुनै बाटोमा तिमी एक्लै
कुनै बाटोमा म एक्लै
आकाश त एउटै छ हाम्रो
तर धर्ती बेग्लाबेग्लै
तिमी नदी भई बग्छौ
म पहाड भई छेकिन्छु
तिमी पहाड हुँदा
म मैदानमै रोकिन्छु
अस्ताइरहेछ घाम-जून
साँझ बिहान एक्लैएक्लै
उच्छ्वासहरु उठेका
शून्य निस्तब्ध पथमा
हिँडिरहेछ जीवन
चक्कै छुटेको रथमा
पुग्छौँ कहाँ कहाँ खै
छलेर आफैलाई
पत्थरको चोट भन्दा
नमिठो एक्लोपन छ
साथी छुटेर यात्रा
दुखिरहेको मन छ
कहाँ थियो म जानु
फर्कें कहाँ म एक्लै
आकाश त एउटै छ हाम्रो
तर धर्ती बेग्लाबेग्लै
तिलस्मी दाँतलाईकृत्रिम माजनले चमक दिएर
एक अस्वभाविक मुस्कानकासाथ
फोसिल उडेको बेल्जियमी ऐनामा
आफ्नो अनुहारको भूगोल हेर्दै
हठात् अाजलीले आफ्नो हराएको औंठी सम्झी
त्यो औंठी
उनले पोखरीमा कतै पोखरामा हराएकी थिई
मनमा उत्ताल पोखरीहरु पौडिरहेको बेला
अाजली त्यो औंठीसित खेल्थी र भन्थी-
म कदापि शकुन्तला बन्न चाहन्नँ ।
समयले उनलाई
आज शकुन्तलाको अर्को रुप दिएको छ
औठी हराएकी शकुन्तला
स्वर वर्णमालाको पहिलो अक्षरमा नाम धारण गरेकी
अक्षरी
कक्षा कोठामा
क्लास टीचरले हाजिरीकापी
पल्टाउने बित्तिक्कै उठ्थी
र ऊ बस्दा
अरु उठ्ने क्रममा हुन्थे
सदैव
कक्षा कोठामा उनी रोलनम्बर एक थिई
र त्यो नै तिनको परिचय थियो
आज इतिहासले
तिनलाई रोलनम्बर दुई बनाइदिएको छ ।
नजीर भन्छ –
ऊ गाउनको लागि होइन
ऊ गुन्गुनाउनको लागि जन्मिएकी हो
सँधै ऊ बिहानीमा घिमिरेको हिमालकी छोरी बन्थी
तर समय सरगमले
आज उनलाई
गीतमा होइन गणितमा अल्झाइदिएको छ ।
यो समयकेवल मेरो हृदय जान्दछ
म किन घर फर्किन चाहन्छु ?
यतिबेला विस्तारपूर्वक
भन्नुको अर्थ
अझ अस्पष्ट हुन सक्छ
यतिबेला पछिल्लो वाक्यले
अघिल्ला वाक्यसित
कुनै मेल राख्दैन
भन्ने नै हो भने
यतिबेला
एकको संवेदनाले
अर्कोसित
सहानुभूति राख्दैन
म यसकारण
घर फर्किन चाहन्छु
यतिबेला म कमजोर छु
रुग्ण र नग्न भइरहेछु
तर
मसँग घरको सम्पूर्ण अर्थ छ
……जसरी सारा घर छोडेर गएकाहरु
फर्किन पाएनन्
र
हराए
घर बाहिरका सारा दृश्य नष्ट छन्
घरभित्र पनि सम्भवतः
नष्ट नै होलान्
तर पनि
म घर फर्किन चाहन्छु
जबकि त्यो मेरो गन्तव्य होइन
र
त्यहाँ मलाई पर्खिरहेका कोही छैनन्
यतिबेला
मेरो घर जत्ति सुरक्षित
यो देश पनि छैन ।
कारिन्दाको कुर्सिमा छु
गृहस्थीको सपना छाउँछ टेबुल भरि
घरको पलङ्गमा छु
हाकिमको सपनाले तर्साउँछ रात भरि
यो मुलुकमा म बाहेक अरुको एक्लो छ ?
म सोध्छु- आफैलाई घरिघरि
निरुत्तर उभिन्छु
आफ्नै तस्विर अगाडि
ऐना भएर ।
छियाछिया भएर सजिन्छु
विधवाको सिउँदो भरि
यो मुलुकमा मभन्दा कमजोर को होला र ?
एउटा सिङ्गै गाउँ सुतेको छ मभित्र
र जतै म जान खोज्छु त्यो ब्युँझिन खोज्छ
र जतै म भाग्न खोज्छु त्यो पछ्याइरहन्छ
एउटा अर्को पनि गाउँ छ- मेरो आँखामा
जो भत्किनै लागेको छ
पूर्वमा घाम नफुटदै
यसको मन फाटिसक्छ
आवाजहरुको रङ्गीन जङ्गलमा
खोजिरहन्छ यो आफ्नै आवाज
विज्ञापनको भाषामा
अखबार खोजिरहेछ
आफ्नो आवश्यकता
एउटा अनुहार बोकेर आएको छ- चिठ्ठी
एउटा चिठ्ठी बोकेर आएको छ आमाको अनुहार
धेरै कुरा देखिन्छ- आमाको अनुहारमा…।
पहिरोमा डुब्दै गरेको गाउँ
सपनामा भत्किँदै गरेको गाउँ
एक्लो/दुर्बल/कमजोर
त्यो गाउँमा एउटा पहाड पनि छ
एक्लोपनको पहाड !
म त्यो गाउँमा अब पुग्न सक्दिन
एउटा गाउँ नै बोकेर आएको छ चिठ्ठी
एउटा चिठ्ठी बोकेर आएको छ- गाउँ ।
के माग्छु र तिमीसित घामपानी सिवाय
के नै दिन सक्छौ अनिँदो बिहानी सिवाय
मेरो कसम तिम्रा निम्ति कति जुठो भो
चोखो त क्यै छैन तिम्रो जवानी सिवाय
नबुझाउ पहेली मनको म बुझ्दिन खै
स्पष्ट त क्यै भएन उही बानी सिवाय
सपना देख्छु रंगीविरंगी मन त त्यै हो
बदल्छु सारा चीज त्यै सिरानी सिवाय
भित्ताको तस्वीरले रगतको रंग भन्छ
के नै भन्ला शहीदको कहानी सिवाय
यै जीवन काल कोठरी भो नानू
जिन्दगी क्यै हैन पुरानो बानी सिवाय
म आपदमा तिमीसित हिँडे
म सापटमा तिमीसित हिँडे
हिँड्नेहरु कहाँ कहाँ पुगे खै
म राहतमा तिमीसित हिँडे
नदीको वेगसरिको जवानी यो
म चाहतमा तिमीसित हिँडे
के नगद के बाँकी पिरतीमा
त्यै वापतमा तिमीसित हिँडे
घाउ दुखेसरिको पीडामा छुँ
म आहतमा तिमीसित हिँडे
बाटोभरि आशैआश छन्
आँखाभरि प्यासैप्यास छन्
दुवै भाव मिल्न सके
भाव एउटै हुनसके
हाँस्न सके हाँसिदिन्थेँ
रुन सके रोईदिन्थेँ
दुई मन एउटै भए अरु पनि के के हुन्थेँ
वरिपरि साँझैसाँझ छन्
तिमीसित मातैमात छन्
दुवैलाई गाँस्न सके
जिन्दगी नै जुठो पार्थेँ
हार्न सके हारिदिन्थेँ मर्न सके मरिदिन्थेँ
एकलाश जिन्दगीमा अरु पनि के के हुन्थेँ
जाँदाजाँदै आज फेरि मन उधारै रह्यो
ढोकैसम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
छिचोलेरै पुगेको’थेँ कति आँखा बाधा थिए
चाहनाथ्यौ तिमी मेरो सपना पनि आधा थिए
खोलुँ भन्थेँ मनको ढोका सबै अपुरै रह्यो
ढोकासम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
काँढामाथि टेक्नु पर्यो त्यो पनि त सहेकै’थेँ
दुनियाँ नै वैरी हुँदा तिम्रो आफ्नो भएकै’थेँ
कुन सिमाना कोर्यौ दैव ! बोली अधुरै रह्यो
ढोकैसम्म पुगेर पनि पाइला संघारै रह्यो
यसै गरी बिताइदिन्छु दुई दिनको जिन्दगी
हाँसोमा लुटाइदिन्छु आफू आँसुमा डुबी
यसै गरी बिताइदिन्छु दुई दिनको जिन्दगी
भीड छ म भीडमा आफूलाई बिलाईदिन्छु
बिर्सिदिन्छु आफुलाई होशमा हराईदिन्छु
कि त लुकी यतै कतै रोईदिन्छु सुस्तरी
हाँसोमा लुटाई दिन्छु आफु आँशुमा डुबी
च्याती दिन्छु आफुलाई बालिदिन्छु साँझमा
फालिदिन्छु आफुलाई दिनहरुको माझमा
गाईदिन्छु गीत आफ्नो आफैलाई नै पिई
हाँसोमा लुटाईदिन्छु आफु आँशुमा डुबी
आँखा छोपी नरोउ भनि भन्नु पर्या छ
मुटुमाथि ढुंगा राखि हाँस्नु पर्या छ
भोली उठी कहाँ जाने केही थाहा छैन
फर्कि आउने हो कि होईन केही थाहा छैन
वाचा छिटै आउछु भनि गर्नु पर्या छ
मुटुमाथि ढुंगा राखि हाँस्नु पर्या छ
छातीभरि गाँउ-बेशी पखेरीको छाँया
आखाँभरि मेलापात मायालुको माया
आफैलाई छाडी कतै जानु पर्या छ
मुटुमाथि ढुंगा राखि हाँस्नु पर्या छ
भन्ने कुरा कति थियो छाती भित्रै रह्यो
परेलीका ओठबाट आँशु झरी रह्यो
कुलचिएर आफैलाई हिड्नु पर्या छ
मुटु माथि ढुंगा राखि हाँस्नु पर्या छ
कुनैबेला अरवी घोडाजस्तै
र्फदवाल दौड्ने समय
अहिले आएर
चिप्लेकीराजस्तै
घिसिरहेछ !
के भएको होला
यो घामलाई पनि ?
हिँड्दा हिँड्दै कहिले
कुनै रुखमा अड्किदिन्छ
त्यहाँबाट निस्कियो भने
फेरि मुण्डाघरमा गएर
घण्टौं बसिदिन्छ
के भएको होला
यो घामलाई पनि
कहिले गुटुमुटु बादल ओढेर सुतिदिन्छ
कहिले पहाडको कापमा गएर
लुकिदिन्छ !
ओल्टाइ पल्टाई अद्योपान्त
पत्रपत्रिका पढ्छु
उपन्यासलाई कुनै पानामा दोब्य्राउँछु
फेरि पढ्छु फेरि पढ्छु
लुगामा इस्त्री लगाउँछु
जुत्ता पालिस गरेर टल्काउँछु
बिगि्रएको हिटर खोलेर बनाउँछु
बगैंचामा जान्छु
झार उखेल्छु, माटो सम्याउँछु
गुलाफको हाँगा काटेर मिलाउँछु
फेरि बारीको तीनचार फन्का लगाउँछु
तर यतिविधि काम गरिसक्दा पनि
समय एक बित्ता हिँडेको हुँदैन !
आँङ तानेर हाऽऽई गर्दै
फोन घुमाउँछु
बसि बिँयालो केही बेर
बकम्फुस गफमा
आफूलाई अल्मलाउँछु
फेरि बाहिर निस्केर
केही किनेर ल्याउँछु
बाटामा रमिता हेरेर
केही क्षण टोलाउँछु
क्रिकेट खेलिरहेका फुच्चेहरूलाई
एकछिन जिस्काउँछु ।
फर्केर काम गर्नेसित कुनै कुरामा
जङ्िगन्छु, फत्फताउँछु
आँगनमा पटुसित बातमार्छु
सुसेलीमा सिकाउँछु,
फेरि कोठामा आएर
लमतन्न पल्टन्छु
तर यतिकासरो काम गरिसक्दा पनि
यत्रा चक्कर लगाएर आउँदा पनि
असत्ति समय साले समय
जहीँको तहीँ टिक्टिक् गरिरहेको हुन्छ !!
यस्तो त कहिले थिएन
सधैँ भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो
मिलिक्क गर्न नपाई
समयले डाँडा काटिसक्थ्यो
के भएको होला
यो समयलाई हिजो आज ?
नातिनातिनाले पठाएको चिठी
बीसौं पटक पढिसकेँ
अलबमका तसबिर पनि कैयौंपल्ट हेरिसकें
पुराना क्यासेटका गीतहरू
दोहोर्याएर तेहेर्याएर सुनिसकें
तै पनि ढिट समय यस्तो छ
कि कट्दै कट्दैन !!
ए युवाहरू हो !
जाँचका तयारी गरिरहेका
विद्यार्थीहरू हो !
तिमीलाई समयको अभाव छ भने
आउ लिएर जाउ
जति चाहिन्छ लिएर जाउ
म सित्नैमा मेरो समय
दिन तयार छु !!
झर्यो जिन्दगी फुट्यो जिन्दगी
छल्केर आँखामा बग्यो जिन्दगी
काँडामा हाँसेको मिठो जिन्दगी
सपनीमा नाँचेको झुठो जिन्दगी
रहरको दहमा डुब्यो जिन्दगी
झर्यो जिन्दगी फुट्यो जिन्दगी
पिरले भरेको खाली जिन्दगी
पिरतीले रुवाएको प्यारो जिन्दगी
आज आफ्नै छातीमा दुख्यो जिन्दगी
झर्यो जिन्दगी फुट्यो जिन्दगी
मेरो हजुरलाई के दिऊँ नि भेट
तारा दिऊँ कि जून दिऊँ इन्द्रेणीको सेट
मगमग बास्ना दिऊँ कि फूलै फूलले बेरेर
हिउँचुली नै चढाऊँ कि, लालीमाले घेरेर
पखेरीको छायाँ दिऊँ कि, झलझलाउने शीत
सारङ्गीको सुरमा दिऊँ कि, एकै चरण गीत
म कुनै सिद्ध आत्मा होइन,
न कुनै दिव्य दृष्टि छ मसित
तर आँखा चिम्लेर भन्न सक्छु
यो देशमा कहाँ के भइरहेछ !
यतिबेला सिंह दरबारमा
राष्ट्रको ढुकुटीबाट
लाखौंलाख बाडिँदै छ
आफ्ना कार्यकर्तालाई
र एकाएक बिरामी परेपछि
फेरि अर्का नेता
दिल्ली प्रस्थान गर्ने भएका छन्
साउथ ब्लकमा उपचार गराउन
उता मन्त्री क्वार्टरमा
उद्योगपति व्यापारीहरू
यतिबेला ब्रिफकेसमा
शुभकामना चढाइरहेका छन्
मृर्गौला बेचेर फर्किएका नेपालीहरू
फेरि लुटिएका छन् सीमा क्षेत्रमा
अहिले ठमेलको मसाज पार्लरमा
संभोगरत छन्
एक प्रतिष्ठित समाजसेवी
र सुन्नुहोस्
एक महान् नेताका
होनहार सुपुत्र
दिउँसै फिट्टु भएर
एक्लै कोठामा कड्किरहेका छन् ।
कहाँ के भइरहेछ
सब भन्न सक्छु
नपत्याए फोन गरेर सोध्नुहोस्
भोलि अखबारमा पढ्नुहुनेछ
दुर्घटनामा परेर
नौ जना ठहरै भएको
झाडापखालापछि त खान नपाएर
चार जनाको प्राण गएको
र अहिले ठीक यसैबेला
विशाल आमसभामा
शीर्ष नेताहरू
थपडीको गडगडाहटबीच
एक-अर्कालाई
धाराप्रवाह गाली गरिरहेका छन् !
अपहरणपछि तराईमा
फेरि एक जनाको हत्या भएको छ
उग्रभीडले चारओटा बसमा
भर्खरै आगो लगाइदिएको छ ।
र तात्तातो अर्काे खबर सुन्नुहोस्
मन्त्रिपरिषद्को निर्णयअनुसार
खुंखार अपराधी र तस्करहरूमाथि
लगाइएका सम्पूर्ण अभियोग
सरकारले फिर्ता लिने भएको छ
र अन्ततः
छोरीलाई उपप्रधानमन्त्री बनाउने सहमतिपछि
सरकार गिर्ने सम्भावना पनि
तत्काललाई टरेर गएको छ
तर भन्न नसक्ने कुरा एउटै छ
मैले भन्न नसक्ने कुरा एउटै छ
यो देशको के हुन्छ ?
त्यो म भन्न सक्दिन
साम्प्रदायिकता, जातियता, क्षेत्रीयतामा
जीर्ण हुँदै गएको
वैमनस्य र द्वन्द्वमा
चर्कँदै चर्कँदै गएको
यो देशको के हुन्छ ?
यसको अखण्डता र सम्प्रभूता
रहन्छ रहँदैन ?
त्यो म भन्न सक्दिन
यसको लागि त
तपाईंहरूले नेताहरूसित सोध्नुपर्छ
राष्ट्रको नाममा, जनताको नाममा
सत्य निष्ठाको शपथ खाएका
नेताहरूसित सोध्नुपर्छ !
पर्वतहरूमा सुमेरु हुँ म
नदीहरूमा
महाकाली, टनकपुर हुँ म
वृक्षहरूमा रक्तचन्दन हुँ म
विमानहरूमा लाउडा हुँ म ।
म सहस्र छु, अनेक छु
अनेक भएर पनि एक छु
कर्ता पनि, कारण पनि
कर्म पनि मै हुँ
पाप, पुण्य, धर्म पनि
अधर्म पनि मै हुँ
सबै अधिकार शक्ति
मैबाट निःसृत हुन्छन्
सबै मूल्य, मान्यता
मैबाट स्थापित हुन्छन्
म स्वयम्भू, मेरो कसैप्रति जवाफदेही छैन
कुनै विधान, संविधानले मलाई छुदैन ।
सबै यज्ञ, अनुष्ठानहरूको अधिष्ठाता
युगको प्रणेता हुँ म
नेताहरूको पनि नेता
महानेता हुँ म
नेपथ्यमा बसेर म नै गराउछु
प्रपञ्च भातीभाती
तर, कमलजस्तै ओभानो छु
सदैव पानीभन्दा माथि ।
सबै ग्रन्थ, शास्त्रहरूको मै हु सार
म अज्ञेय, अद्वेत, अपरम्पार
मलाई बुझेपछि फेरि बुझ्नुपर्ने
केही रह दैन
मलाई पाएपछि प्राप्त गर्नुपर्ने
जगमा केही छैन ।
सुरमुनि देवगण सबै
मेरै उपासना गर्छन्
मेरै भक्ति स्तुति गाएर
यो भवसागर तर्छन् ।
त्यसैले ए नरहरि, गगनहरू हो !
विवेक र तर्कको
जालोलाई फाल
मैमा समर्पित होऊ
मलाई अङ्गाल
तिमीहरू पनि आऊ
मेरै शरणमा आऊ
र धनधान्यसहित
परमपद पाऊ ।
गोपाल प्रसाद रिमाल
२१ मई १९१८ – २४ अक्टोबर १९७३ , काठमाडौँ नेपाल
पानी परिरहेछ,
हावा चलिरहेछ,
समयले अबेर ओढिसक्यो,
बत्ती बलिसक्यो,
भात पाकिसक्यो,
आमा कराउनुभइरहेछ-
बा आउनुभएको छैन ।
युग बदलिइसक्यो,
राणा ढलिसक्यो,
भन्दछ जन्जिर टुटिसक्यो
अझ पनि आजादी आएको छैन
प्रगति आएको छैन,
प्रजातन्त्र आएको छैन,
आमा कराउनुभइरहेछ-
बा आउनुभएको छैन ।
हाम्रो विचारको घुयँत्रोले
हाम्रो कल्पनाको वज्रले
अन्धकारको टाउको फुटिसक्यो
अझ पनि नयाँ बेहान आएको छैन
नयाँ युग आएको छैन
आमा कराउनुभइरहेछ-
‘बा आउनुभएको छैन ।’
पौडिरहेको माछा जस्तै
उडिरहेको चरा जस्तै,
दौडिरहेको समय जस्तै
उसले उसलाई देख्यो ।
पानीसँग गई उसले भन्यो-
“त्यो माछालाई समात्छु;”
आकाशसित गई जोड लगायो-
त्यो चरालाई पक्रन्छु;
महाकालसित गई बिन्ति चढायो-
समयलाई म रोक्छु ।
हुन्न कसैले पनि भनेनन्,
अनि ती दुवैको बिहे भयो ।
आमा तिनीहरूले जेसुकै भनून्,
म बहुला होइन ।
मैले गर्न नहुने केही गरेर हिँडेकै छैन,
बोल्न नहुने केही बोलेर हिँडेकै छैन ।
मेरो आँखा छ, त्यसैले हेर्न पाऊँ भन्छु;
पेट छ खान पाऊँ भन्छु,
नाङ्गो भएर कोही नहिँडोस् भन्छु;
आवाज कानले सुन्न पाओस् भन्छु;
बिचारलाई बोलीमा उतार्न पाओस् भन्छु;
यत्तिकैमा पनि तिनीहरू
मलाई बहुला भन्छन्,
आमा, म बहुला होइन ।
(शारदा मासिक अङ्क ११)
म तिम्रा अघी पर्न लायक् कहाँ छू,
त्यसैले अघी सर्न लायक् कहाँ छू ।
हुकुम हुन्छ तिम्रो त हाजिर छँदैछू,
बिना मर्जि आँट गर्न लायक् कहाँ छू।
अरूका ऊपर आँखिभौँ तानि हाने,
म जावो हरे ! मर्न लायक् कहाँ छू।
जहाँसम्म मन चल्छ लौ हुन्छ घुर्कुन्,
तिनै झैँ नजर् तर्न लायक कहाँ छू।
सहडमै छ मन् हर्न सक्नू हरीले,
सुनीस् मोति त्यो गर्न लायक् कहाँ छू।
दिनको पचास त के हजार पटक् कती समझाउनू
म गरीबको घरमा हरे तिमीले यसोरी नआउनू ।
रिसमा थियौ कि खुसी थियौ, म त केही जान्दिनँ के थियौ,
कि यसो थियौ, कि उसो थियौ मनमा कसोरी बुझाउनू ।
नत आ भनूँ, नत जा भनूँ म यसो भनूँ कि उसो भनूँ
तिनीको मिजाज म के भनूँ, कतिसम्म विन्ति चढाउनू ।
वय सोह्रको मन साठिको छ र पो गजब छ ति प्यारिको
मुखको खाव छ चन्द्रको, ननिको छ मिस्सि लगाउनू ।
मनसुब पुग्नू परै रहोस् दरसन् पनि छ कठिन जहाँ,
अब बाँचनेछु मता कहाँ तिनीलाई यति सुनाउनू ।
तिमि बिर्सि आलत क्यै जनी, मत संझदो छु अझै पनि,
मुख भित्र पान चपाउनू, अलि हाँसि हाँसि हँसाउनू ।
मणि हो भनूँ त न झल्कँने बिजुली भनूँ त न चंकने
आइना भनूँ त न टल्कने उपमा कसोरी जुराउनू ।
तिमि पर्खि पर्ख भनी भनी कन जानू, फेरि नआउनू,
खपि सक्नु छैन मलाइ ता, तिमिले यसोरि छकाउनू ।
सुन है सबै हरिको हुकुम् म हुकुम् भनूँ कि भनूँ जुलुम्
अघि जो भयो उत भै गयो तर फेरि मोति न लाउनू ।
चरर चरर गर्दै पीरले चिर्छ छाती
समय सुलुलु गर्दै चिप्लियो यो नजाती
घर र पर गरेरै देहले शक्ति त्याग्छ
नर भइकन मेरो जन्म नै व्यर्थ लाग्छ।
सकल हित स्वयंको स्वार्थको मार्ग फाल्दै
जनहितप्रति लाग्दै देशसेवा अँगाल्दै
अलिकति म केही राष्ट्रको लागि गर्छु
जति पनि म सक्छु ज्ञान बाँडेर मर्छु।
मुलुकहरु अरूका उक्लँदै गैरहेका
हिमचुलिमुनि बस्ने छौँ सबै नित्य भोका
अब त समय आयो हामिले उठ्नुपर्छ
दल र कलह छोडी एक भै मिल्नुपर्छ।
छल र कपट गर्ने दुष्टले भेद गर्छन्
तँतँ र मम गरेरै फोर्दछन् एकता झन्
पद र धनतिरै जो मस्त छन् चिन्नुपर्छ
अब त सब जनाले जाल यो बुझ्नुपर्छ।
कुर्सीको झगडा उठेर तगडा नेपाल नै रन्कियो
सारा देशविकासको अब कुरा ठप्पै भयो थन्कियो
गाई कोरली भोग्न बृद्ध जब त्यो साँढे जमेरै बस्यो
ईर्ष्या, भेद र फूटको मुलुकमा सेना डटेरै पस्यो–१
कुर्सी, गाई दुवै म धान्दछु भनी अर्कै उठ्यो डुक्रियो
नाङ्गो भो सब राष्ट्र भाँडिन गई धाँजा पर्यो टुक्रियो
साझा यो फुलबारि मास्न कसिए हाम्रो बिजोकै गरी
बाँच्ने छैन स्वतन्त्रता मुलुक नै फुट्ने छ ऐनासरी–२
आशा उन्नतिको मरेर मनमा सारा स्वदेशीहरू
रुन्छन् आज नदेखि रक्षण यहाँ नेपालको आबरू
कामै छैन कतै परिश्रम गरी खाने, युवा तर्सिए
देशै छाडि पराइका मुलुकमा लागे बसाइँ सरे–३
छोरीलाई म इन्दिरासरहकी पार्छु भनी चम्किने
देशैको पद शीर्ष लिन्छु म भनी मैदानमा बम्किने
भ्रष्टाचार र घूस, चाकरिहरू सामन्तसाथै ढलून्
नेपाली स्थिति फेरिएर जनमा आशाहरू उर्लिऊन्–४
शिक्षा, स्वस्थ्य र काममाम सबले पाऊन् थियो चाहना
नेपालित्व रहोस् सधैँ भुवनमा कल्याणको कामना
हामी नै झगडा गरेर घरमा बाझ्यौँ भने चर्चरी
हुन्छौँ दास पराइको पगमुनि रुन्छौँ सधैँ धर्धरी–५
कुर्सी, शक्ति र द्रव्यतर्फ दलका सिद्धान्तको दुर्दशा
हाँस्ने छन् सब मित्र मस्तसितले देखेर हाम्रो दशा
बिर्सन्छन् जनता र राष्ट्र यिनले पाएर कुर्सी पनि
हामी एक थियौँ र त्रास छ कतै मेटिन्छ राष्ट्रै भनी–६
तिहारको यो सुन्दर पर्व विना टीका नै बित्न गयो
गाईपूजा कसरी गर्नु?
स्मृति मात्र अब शेष भयो
लक्ष्मी सम्झेँ मैनवत्तीले सिँगार्न खोजेँ डेरामा
भैलो खेल्ने द्यौसी खेल्ने आउँदैनन् अब मेरामा
किन यस्तो यो खल्लो जीवन चाड दसैँ पनि गुजरिसक्यो
होली आउँछ सुटुक्क बित्छ मन नै मेरो खुमरिसक्यो
भित्र छ पीडा अन्धकारले बाहिर जति नै बिजुली बलोस्
नत सँगिनीहरु घरघर नाच्छन् नत मादलको ताल चलोस्
घाम उही हो बादल उस्तै तर चङ्गा छैनन् कतै पनि
शून्य छ सबतिर मन नै रित्तो समय बित्तछ व्यस्त बनी
शब्दकोश अब सक्छु भन्थेँ सामग्री सब उतै छुट्यो
लिन जान पनि कसरी जानु?
लथालिङ्ग भै घरै फुट्यो
दसैँ तिहारले सारा कष्ट बढारिदिन्थे प्रति वर्ष
अनि उत्साहले सालभरि नै मान्थ्यौँ हामी अति हर्ष
छेपाराकै कथा सरह यो जीवन गुज्रन लाग्दै छ
घरको माया जति गरे पनि आशा टाढा भाग्दै छ