स्वर्गसरी पाँचपोखरी

गुगलमा खोजी गर्दा कतैबाट देखिएको पाँचपोखरीको तस्बिरले औधी लोभ्याएको थियो। त्यसैले सिन्धुपाल्चोकको भोताङमा रहेको पाँचपोखरी यात्रा तय भयो। पाँच पोखरीहरू एकै ठाउँ रहेको थलो। त्यो पनि करबि ४२ सय मिटर उचाइमा। काठमाडौँबाट पाँचपोखरी यात्रा तय गर्ने हो भने चाबहिल, चुच्चेपाटीबाट सुरु गरिने तीनघन्टे बस यात्राले मेलम्ची पुर्‍याउँछ। पाँचपोखरीको यात्रा चौताराबाट पनि गर्न सकिन्छ । मेलम्चीबाट पाँच घन्टा अघि लागेपछि पुगिन्छ, मानेखर्क। मानेखर्क अर्थात् बस बिसाउने अन्तिम ठाउँ। त्यसपछि सुरु हुन्छ पाँचपोखरीको पदयात्रा। त्यसभन्दा अगाडि लागेपछिको पहिलो रात हामी भोताङमा बस्यौँ। र, भोलिपल्टबाट सुरु भयो, उदेकलाग्दो उकालो र सुनसान बाटोको यात्रा। १० किलोको भारी झोला बोकेर करबि सात घन्टा हिँडेपछि हामी थाकिसकेका थियौँ। र, दोस्रो दिन ताड्गुमा बस्यौँ। यो रुट जति सुन्दर छ, उत्तिकै पूर्वाधारविहीन पनि। दोस्रो दिनको बसाइका लागि पुरानो छाना भएको एउटा गोठ फेला पार्‍यौँ। हाम्रो टेन्ट त्यहीँ खडा भयो र सबैले पोलेको आलु र सातु खाएर सुत्यौँ।

यो रुट उकालो, ओरालो हुनाले अलिक कठिन छ। तर पनि घामको किरणले सेताम्य भएको गणेश र जुगल हिमालले यात्राभर मोहनी लगाउँछ। तेस्रो दिन पाँच घन्टाको यात्रापछि नोसामपाटीमा केही मिनेटको थकाइ मार्‍यौँ हामीले। त्यसै बेला पाँचपोखरीबाट झर्दै तल आएका भरियाहरू भेटिए। हामीले घुम्न हिँडेको भन्यौँ । उनीहरू रमाए र छिटो हिँड्न सुझाए पनि। हामीलाई भने हुस्सु लागेको मौसम र गोरेटो छेउका पहेँला झारले थकानबीचमै रमाइलोको अनुभूतिसमेत गराइरहेको थियो। पाँचपोखरी जाँदा जति बढी गन्तव्य नजिकिन्छ, उत्तिकै चिसो बतास चल्न थाल्छ। कान, मुख र हात नीला हुन थाल्छन्। झारबाट अनौठो गन्ध आउन थाल्छ। त्यस दिन गन्तव्य पुगिछाड्ने भन्दै अँध्यारोसम्म करबि १२ घन्टा हिँडेपछि बल्ल पाँचपोखरी पुगियो। त्यहाँ केही पर्यटकलाई बास बस्नका लागि टिनको छाना हालेको पाटी बनाइएको रहेछ। हामी त्यही बस्यौँ, जहाँ विदेशी पर्यटक पनि साथै थिए। उनीहरूले कालो चिया र साक्पा दिएर हामीसँग मित्रताको सद्भाव देखाए।

पाँचपोखरीमा भोलिपल्ट बिहान उठ्दा यात्राभरका सबै दुःख एकनिमेषमै बिर्सियो। चिसो हावा, पहाड र हिमालको काख, हरयिाली वातावरण र एकै स्थानमा पाँच-पाँच पोखरी। सबै पोखरीमा नीलो आकाश र त्यसका बादलहरू ऐनाजस्तै सजिएका थिए। यति सुन्दर दृश्य त कुनै शब्दमा बखान गर्न सकिँदैन। केही साथीहरूले पोखरीको पानी असाध्यै चिसो भए पनि आँट गरेर नुहाए। एउटा पोखरीलाई पूर्णरूपमा घुम्न ३० मिनेट लाग्दो रहेछ। पाँचपोखरीमा भगवान् शिवको मन्दिर रहेछ। ढुंगामा बयान गरिएको त्यहाँको किंवदन्ती निकै रोचक छ। जसमा भनिए अनुसार झन्डै २ हजार ३ सय २५ वर्षअगाडि प्रख्यात सिकारी बुम्वा बाइवा सिकार खेल्दै हाल पाँचपोखरी रहेको स्थान पुग्दा धान खेती गररिहेको देखेछन्। यस्तो हिउँ पर्ने ठाउँमा पनि खेती गर्ने को होला भनी छेउमा जाँदा धान खेती गर्नेमध्येका मानिस (महादेव) सिकारी बुम्वालाई देख्नेबित्तिकै सम्पूर्ण धान खेती गर्ने खेताला, यसै पाँचपोखरीको हाल मन्दिर रहेको स्थानमा अलप भएछन्। यो दृश्य देखेपछि बुम्वाले आफ्नो सिकारी कुकुरलाई लगाएको घन्टी फुकाली रोपाइँ गर्दा अलप भएको ठाउँमा झुन्ड्याई मन्दिरको स्थापना गरी फर्केछन्।

त्यसयता हरेक वर्ष भदौ महिनाको एकादशीदेखि जनै पूणिर्माको दिनसम्म यहाँ मेला लाग्ने गर्छ। र, टाढा-टाढाबाट हजारौँ संख्यामा भक्तजनहरू जुट्छन्। पाँचपोखरीमा रहेको भगवान् शिवको मन्दिरमा आई पूजा गरेमा सुख, शान्ति र महिलाहरूले शिवसरह श्रीमान् पाउने र बिहेपश्चात् सन्तान नहुनेहरूको मनोकामना पूरा हुने धार्मिक विश्वासले गर्दा यो तीर्थस्थल ज्यादै लोकपि्रय हुन पुगेको रहेछ। इन्द्रावती र ब्रह्मायणी नदीको उद्गमस्थलका रूपमा रहेका यी पाँच पोखरी सबैका बेग्लाबेग्लै नामसमेत छन्, भैरव कुण्ड, सरस्वती कुण्ड, गणेश कुण्ड, सूर्य कुण्ड र नाग कुण्ड। यसको धार्मिक पक्ष खोतल्दै जाने हो भने त स्कन्ध पुराणको हिमवत् खण्डमा पञ्चपोखरी नामको महान् तीर्थस्थलको वर्णन छ, जसलाई तीर्थराज प्रयाग र बाँडगंगा (कुरुक्षेत्र) समानका तीर्थ स्थल भनिएको छ। पाँचपोखरीवरपर करबि चार घन्टा फेरो लगाउँदाको आनन्द यहाँ आइपुग्ने जो कोहीले पनि जीवनभर बिर्सन सक्दैन। प्रकृति र धार्मिक आस्थाको यो सुन्दर संगम यायावरीहरूका लागि आकर्षक स्थान हो। झन्डै ५ देखि ६ दिनमा पाँचपोखरीको यात्रा टुंग्याएरै काठमाडौँ फर्कन सकिन्छ। मौका मिले र मन लागे पुगे हुन्छ, पाँचपोखरी।

नेपाली निबन्ध – हुक्का

सात कोस परै भाग्थेँ म धूवाँदेखि।धूवाँसँग एउटा अत्यास र विध्वंसको नातो छ जस्तो लागिरहन्छ मलाई। यो समाप्ति र निमिट्यान्नको इतिहासले भरएिको ठान्छु म। धूवाँ एउटा रित्तिएर अनि सिद्धिएर आएको भाव मान्छु म। खरानी र धूवाँ आपसका नातागोता। हो, यी एकदमै नातेदार। बहुल अर्थमा यिनको परस्पर सम्बन्ध छ। अन्तिम तर्क र सिद्धान्तले यी हाम्रो वरपर उच्चारति भएका हुन्छन् हरक्षण। मैले धूवाँको संसारमा आफूलाई घचेट्ने प्रयास नगरेको पनि होइन। गाउँमा गोठालो जाँदा दाँवलहरू सिकाउँथे, धूवाँ तान्न। कोसिस पनि गरेकै हुँ तर असफल पूरै। हरेकपटक पराजित। अनिच्छा र हारको दुई पाइलामा दगुररिहेँ म। तराईमा जुटको सन्ठी सल्काएर तानेकै हो, धूवाँको सर्को। तर, सर्किएर झन्नै मरेको म त ! अहँ, निस्सासिएर आँखाभरी आँसु आएर निल्नै सकिनँ मैले धूवाँको परकिार। किलकिलेमुनि ठेल्नै सकिनँ रस, स्वाद र चुस्की। मुखभरी वरपर घुमाइरहँदा केको स्वाद, केको मस्ती र केको आनन्दी ! अनि पो म धूवाँ तान्नमा सधैँको गोल्टिङ। धूवाँ-मोह एक अर्थमा भएन। हो, हुँदै भएन। विश्वविद्यालयको विद्यार्थी छँदा बिहानकै कक्षा हुन्थ्यो तैपनि उति सारो धूवाँतिर मन गएन। अम्मली भइएन भनौँ न ! धूवाँप्रति आकर्षण भइरहेन मलाई। जाडोका दिनमा साथीहरूका ओठमा धूवाँले तुजुग देखाइरहन्थ्यो अटुट। म परेँ, कमजोर साक्षी। अझ विज्ञापनै भए पनि ‘यो त हानिकारक’। यस्तै चेतनाले चिमोट्न छाडेन मलाई। ठाउँठाउँका मुख, फोक्सो र छाती डढेका तस्बिर हेरेपछि मलाई चिसो पसेको लाग्थ्यो आफैमा ।

धूवाँको पिरोले मेरो शरीर पीडित मात्र भयो, उल्कापातको खुसीले रमाएन। हो, कहिल्यै उज्यालिएन। दुखाइ र व्यथाको भारीमा उज्यालिएको खुसीले केको पाइला बढाउँछ- लम्केर? घिसि्रन्छ मात्र पो त। घडी बिँडी, शिव बिँडीसँगै मेरा ठूलोबुबा चुर खानुहुन्थ्यो, सेतो ताउ पातामा। लाली र सुर्तीलाई मज्जाले मोरेर घाममा सुकाइन्थ्यो। अनि, त्यो मगमगिँदो चुरलाई ठूलीआमा-ठूलोबुबा दुवैले मकैको खोसेल्टा र सालका पातमा नि बेरेर सल्काउँथे। धेरै समय चुर, पात, खोसेल्टा, लाली र सुर्तीकै चर्चामा दिन बित्थ्यो। पिँढीमा देखिन्थ्यो ज्येष्ठ नागरकिको सभा, धूवाँमय। ‘सस्तो भनेको त क्यै नाइँ। जाबो धूवाँमा उड्ने कुरो नि यस्तो महँगो !’ सिमानाको बजार, नक्सलबारीमा किनमेल गरेर आएपछि ठूलोबुबा लालीको भाँडो थन्काउँदै भन्ने बोली म हरेक १५ दिनमा सुन्थेँ। ख्वाइँ-ख्वाइँ खोकिरहेकी ठूलीआमा भन्नुहन्थ्यो, ‘क्यैमा बढाउन नपाएपछि हाम्लाई नै त मार्न खोज्ने हुन् नि ठूलाठालूले !’ अनि, दुवै बूढाबूढी त्यही सेतो कागजी पातोमा चुर बेर्न थाल्थे। म त सानो केटो पढ्न भनेर छेउमा बसे पनि तिनका गलफती र गतिविधि हेररिहेकै हुन्थेँ। नाकमा एउटा अनौठो स्वादले बास गररिहेको हुन्थ्यो। सुकिलो र सुन्दर सेतो धूवाँ तान्ने आँट नगरे पनि चुरको बास्नाले तानिरहेको थियो। सुग्घर र स्वादिलो धूवाँको सर्को पिउने साहस नगरे पनि चुरको सुवासले अँगालिरहेको थियो मलाई। मगमग बास्ना। हो, एक खालको परिचित स्वाद। विज्ञान र प्रविधिमा धूवाँ अटुट जोडिने पक्ष हो। धेरै निर्माण र रचना धूवाँकै आधारबाट रचिएका लाग्छन्। लाग्छ, धूवाँले जन्मजात स्थापित अर्थ बोलेको छैन। नाशवान् र नष्ट कथाको गौरवमा धूवाँको मानक मूल्य जोडिएको छ। धूवाँले सिर्जनाको इतिहासमा डोर्‍याएको छ आफूलाई। यो सिद्धान्तका तर्कमा धूवाँले नजित्ला? यो सहरमा बस्न थालेको धेरै भयो। नगर र महानगरमा पाइला टेके पनि धूवाँबाट टाढा हुन सकिनँ म। धूवाँको मूल्यमा आज हरेक समाज र सभ्यता लागिपरेको छ एकोहोरो। धूवाँको विन्दु-विन्दु र थोपा-थोपालाई अँगाल्न जुर्मुराएको छ, आजको संसार।

धूवाँमा परेका तीनवटा दृश्य मेरा आँखामा जतिखेरै भतभती भएर आउँछन्। गाई दुहुन कसैले आँटै नगर्ने। अलिक परका नातेदार थिए काफ्ले। तिनको गाई थियो एकहाते। बर्खाताका एकपटक म पुगेँ पाहुना हुन। घर रुँगुवा हामी पर्‍यौँ। ‘तिमेरु अलिक अल्छी गर्छौ। धुनी लाएर मात्र गाई दुहुनु है !’ हुन्छ वा हुँदैन भनेनौँ हामीले। झिँगा र लामखुट्टेको डसाइमा आजित भएको गाईले आज नौलो अनुहार देख्नेबित्तिकै यसरी लात्ती बर्सायो, बाल्टी एकातिर त भयो नै, काफ्लेका कान्छा छोराको नि टाउको र आँखा नै थिलथिलो पार्‍यो। अहिलेसम्म गाईको लात्तीको निसानी छ, बाङ्गो आँखा र नाक छेउमा गहिरो खत। धूवाँको जोहो नहुँदाको एउटा स्तब्ध दृश्य। बुबा तीर्थ गर्न जानुभएको थियो। पूजा कोठामा मौरीका घार थिए। यस्तै तीन-चार घारले वसन्त ऋतु आएपिच्छे नयाँ घर बनाउन निहुँ खोजिरहेको छनक पाएकै थिएँ मैले। ‘आज मह काढ्नु-पर्छ। कोइला ठीक पार्नुपर्ला !’
मह काढ्न रहर गर्ने तिमिल्सिना मामालाई भनेँ। ‘धूवाँले हैरान पार्छ। म सजिलैसँग मह काढ्छु। तिमी किन अत्तालिएको?’ उनी चम्किए। राती भएपछि बिस्तारै मह काढ्ने काम भयो। कता के मिलेन, हरेक घार बिच्किएर तिमिल्सिनामाथि धुइरएि मौरीका बथान। उनी मह काढ्न सक्ने भएनन्। आँखा सुन्निएर, हात, पाखुरा र गर्धन सुन्नाएर निकै दिन थला परे। खुबै ज्वरो आयो उनलाई। बुबाले भर्भराउँदा कोइलामा धूप हाल्दै सुवासित धूवाँमुनिबाट मह काढ्दा मौरीसँग दुस्मनी हुँदैनथ्यो कहिल्यै। जतन, ख्याल र स्नेहले मह काढेको उल्लास छरिन्थ्यो । उफ, तिमिल्सिनाको भुक्क फुलेको अनुहार। धूवाँसँग नजिकिन नजान्दाको चोट। तेस्रो कुरा सम्झिरहेको छु म। धूवाँसँग अँगालिएको चिम्सा र चम्किला आँखाको संसार। मभित्र आइरहने एउटा चिसो र दर्फराउँदो कथा। घातक कथा, पराजित खुसी। हो, रुदिलो अनुहारमा खसेको मसिनो बादलको धर्सो। फुसको घर छ, परालले छाएको। सेउला र बाँसका झिक्राझिक्रीले बारएिको बार-टाटी छ। त्यसकै दक्षिणपट्टि परालको टौवा छ। त्यही टौवामुनि धिमालनी बूढी छन्, रक्सी पाररिहेकी। आगो अटुट छ, धूवाँले घेरएिको। बूढीले पेटानी कसेकी छन्। धूवाँमा छोपिएर रक्सी पाररिहेकी ती सेतै फुलेकी बूढी। तिनी त चाख्दाचाख्दै मातिसकेकी हुँदी हुन्। ठूल्ठूला तामाका भाँडा वरवर सार्दै दिन बित्छ तिनको। एकदमै बडेबडे भाँडामा पानी फेर्दाफेर्दै तिनको रात ओर्लिसकेको हुन्छ आँगनमा। जतिखेरै रसिला आँखामा उनी वरपर हेर्छिन्। दाउरा ठोसिरहेका हातले आँखा छामिरहेका हुन्छन्, कोस पुछिरहेका हुन्छन् र परेली मिलाइरहेका हुन्छन्। रक्सी बनिरहेको हुन्छ। उनको रक्सीले अरू धेरै भरे, भोलि वा पर्सि रुन सक्छन्, रुवाउन सक्छन्। यतिबेला उनी धूवाँमा डुबेर रक्सी बनाइरहेकी छन्। कुनै छुट्टी वा बिदा तिनको आँगनमा आएन। कुनै हिउँद वा बर्खा उनको पिँढीमा आएन। धूवाँले बिदा पाएन। धूवाँले छुटकारा पाएन। धिमालनीका वरपर थियो, धूवाँमय घडीपला। धूवाँले नाश गर्ने तथ्यसँगै एकदिन तिनी भेट्टइिन्, आँखा गुमाएर बाटामा माग्न बसेकी।

मैले धूवाँका यी पत्रे चोटमा आफूलाई धेरैपटक छामिरहेको छु। बिर्सिन नसकिने धूवाँखिलमा उभिन्छु म घरीघरी। धूवाँ तान्ने तरकिा आजको समाजमा अर्को सान भएर आएको छ। चुरोट वा गाँजालाई लिएर निकै बहस भइरहेकै छन्। उन्मत्त वा मनोद्वेगलाई सिर्जनातिर डोर्‍याउन धूवाँ छेउमा पुग्छु, यसो भन्नेहरूका ओठ र औँलामा चेपिएको चुरोट देखिरहेको छु धेरैपटक। त्यो उन्मत्त वा उदासीले किन धूवाँ वा फुसफुसे रूपको सहारा खोजेको होला? उदासी त चोट वा छातीमा गाँठो परेको कठोरतालाई तरल कुराले कसरी भगाउला त? धूवाँका हरेक लहरमा खिन्नता छ, व्यथा छ र रोग छ। जान्नेहरूका मन्थनमा यी तथ्य सरक्क पसेका छन्। बुझ्नेहरूले यी गुदी विचारका थोप्लाहरूले आफ्ना धमिलिएका आँखा धोएका छन्। अनि बाटो सोझ्याएका छन्, धुलाम्मे गोरेटालाई चिन्न र थाहा पाउन सकेका छन्। धूवाँ एउटा मौनता। धूवाँ एउटा विकराल। धूवाँ एउटा समाप्ति। धूवाँ एउटा कष्टसाध्य। धूवाँ एउटा समाधि। हरेक यी बुँदामा धूवाँले अधिकार खोज्दो रहेछ। न्याय र अधिकारका पानामा धूवाँले आफूलाई उभ्याउन खोज्छ। म भर्खरै त अरू भरङ्ग भएँ। मेरो घरमा भाङ तान्ने, सुल्फा अँट्ट्याउने, बिँडी बेर्ने वा तमाखु भर्ने रडाकाले ठाउँ पाएन। आमाले लुकेरै खानु भो। बुबाले हाम्रा अघिल्तिर झ्वासझ्वासी सलाई कोरेको थाहा छैन। बरू वरपरको समाजले घरीघरी त्यता तान्ने प्रयास भने गररिह्यो। विदेशबाट विद्यार्थीको ठूलो लर्को फिरेछ देश। तिनले आफन्त, नातेदार वा मित्रमण्डलीसँग भेटिरहेको सुनेथेँ। ‘हैन, सरसँग त बस्नैपर्छ नि !’ एकदिन थापाथलीनिर मेरो अघिपछि थियो त्यो हुल। अनि, थियो जोरजुलुमको आवाज पनि। ‘हुन्छ, बसौँ !’ विनीत भएँ म। मैले तिनलाई घोकाएको, सिकाएको वा पढाएकै थिएँ त्यत्ति नै। सधैँ विनीत बन्नु। विनयी वा विनम्रीले संसारका हरेकबाट प्रेम प्राप्त गर्छ। सिकेको ज्ञानमा हुन्छ ऊर्जा र जीवन।
‘चिया, खाजा क्यै होइन। सरसँगै हुक्का खाने !’ ‘हुन्छ, जाने, जाने !’ म सुनिरहेँ, खाने र जाने कुरा। एक सातापछि तिनले पाटन कृष्णमन्दिर उत्तरतिरको गल्लीमा छिराए। ढोकैमा लेखिएको थियो, हुक्का। सानो छाप्रोका दायाँबायाँ हुक्काको सुन्दर तस्बिर। म भित्र छिरेँ, हुक्का तान्ने लस्करको हुलमा। बिस्तारै अनेक बास्नाको लहर त्यहाँ छुट्यो। स्याउ, सुन्तला, अंगुर, आरु, मेवा वा अम्बाका बास्नाले घेरयिो, त्यो ठाउँ। जाई, पारजिात, तुलसी, करवीर, कदम र धतुरोको गन्धले भरभिराउ भयो- त्यो ठाउँ। एकपछि अर्को कुइरीमण्डल। अनुहार राताम्मे पारेर लट्ठ। ससाना केटाकेटीको मुखमा हुक्काको लस्कर। कुनै समय धूवाँको सर्कोले नीलो-कालो भएँथेँ म। कुनै बेला धूवाँको अटेसमटेसले आँखाभरी आँसुले पुरएिको थिएँ म। आज त्यो सब फिक्का। हुक्का तानिरहेका किशोरकिशोरीहरूका ओठमा पीडा, ग्लानि वा खुइय्य छैन। हुक्का खाइरहेका युवकयुवतीका अनुहारमा दिग्दारी, चोट वा पश्चात्ताप छैन। सुगन्धित बास्ना छ हुक्काको। मैले वरपर सबै हेरेँ, टेबलपिच्छे हुक्का तानेर निमग्न छ समाज। समाजका सबै खालको अनुहारले आनन्दित मौसम बोकेको छ। आवाजले भरएिर के भो ! पानीले चलायमान भएर के भो ! शब्द र स्वरको मिलापले के भो र ! अनुभूति र भाषाको साइनोले के भो र ! धूवाँ त हो नि हुक्का ! यसलाई जितिने तर्क हो मित्था। यसलाई हराउने विचार हो पुड्को। यसलाई पाखा लाउने धारणा हो लुलो । हुक्कालाई सक्तैनौँ हामी हराउन !

नेपाली कथा – स्वास्नी पोइल गई

माघे झरीपश्चात् कलिला घामरश्मिहरू पृथ्वीमा आउन तँछाडमछाड गरी बाटो खोजिरहेका थिए। हो, तिनै घामरश्मिहरूलाई पछ्याउँदै म पनि खाना खाइवरी घरदेखि पारपिट्टिको चौतारोमा पुगेर यसो बसेको मात्र के थिएँ, माथिबाट एक जना मानिस पागलसरि कराउँदै तल झर्‍यो। स्वास्नी कता गई मेरी, स्वास्नी कता गई ! स्वास्नी पोइल गई मेरी, स्वास्नी पोइल गई। सत्ता हत्याउने दाउमा आरक्षणको नारा घन्काउनेहरूको सत्यानाश होस्। विदेशी भाषालाई अंकमाल गरी स्वदेशी भाषाहरूलाई लत्याउनेहरूको सत्यानाश होस्। राष्ट्रिय जनशक्तिलाई विदेश जान बाध्य पार्नेहरूको सत्यानाश होस्। सत्यानाश होस् ! सत्यानाश होस् ! सत्यानाश होस् ! उठेर यसो हेरेको रामप्रसाद पो रहेछ। अनि, हातले भाउ लगाउँदै भनेँ, “के पागलसरि कराउँदै हिँडेको?” को पागल? भन्दै मतिर फक्र्यो र झस्यांग भएजसरी भन्यो, “ओहो ! काका नमस्कार ! कहिले आउनुभो काठमाडौँबाट?”
“हिजो बेलुका अनि कता हो कराउँदै?” “खै ! कता हो, कता?” अलि भावुक बनेर, “मेरी त स्वास्नी पोइल गई, काका !” “के भन्छ यो? कहाँ गई, कहिले गई, कोसँग गई? जे पायो त्यही बोल्दै हिँड्ने? फुस्कियो कि क्या हो ! कतै गएकी होली, आइहाल्छे नि, एक-दुई दिनमा !” अलि रिसाएको भावमा मैले भनेँ। “खै ! आउने गरी हिँडेकी हो जस्तो लाग्दैन काका मलाई त!” “किन? चर्को झगडा भयो कि क्या हो !” केही सोचेझै अमिलो मन बनाएर मधुर स्वरमा भन्यो, “त्यस्तो झगडा त केही भएको होइन।” फेरि एकछिन रोकिएर भावुक हुँदै भन्यो, “गत वर्ष उपचारकै क्रममा बाबुको …।” “के रोग लागेको थियो र?” मैले बिस्मात्को भावले सोधेँ। “थाहै भएन, कहिले ज्वरो एक्कासि बढ्ने, कहिले घट्ने भइरहेको थियो। सन्चो होला नि भनेर आठ-दस दिनजति बाटो हेरियो। घट्दै घटेन। गाउँतिर सबैले कराउन थाले। अनि, खर्च खोजखाज बनाएर भरतपुर लगेका थियाँै। त्यही बेलामा के भएर हो डाक्टरहरूको आन्दोलन भएर अस्पतालजति सबै बन्द रहेछन्। फाट्टफुट्ट क्लिनिकहरूचाहिँ खुलेका थिए। उनले त लैजाऊँ भन्दै थिइन्। असाध्यै महँगो हुने डरले लगिएन।” आँसु पुछ्यो र फेरि भन्यो, “ठूलो गल्ती भएछ।” “अरू बच्चा?” छैनन् भन्ने भावमा केवल टाउको हल्लायो। “त्यसपछि?” केही सम्हालिएर, “त्यसपछि धेरै नबोल्ने, सानो कुरामा पनि रिसाउने, मान्छे जम्मा भएको ठाउँमा नजाने। कस्ती कस्ती भएकी थिई। अहिले गएको मंसिरमा मेरो भान्जाको बिहे थियो। बिरामी भएको बहाना बनाएर बसिरही। जति कर गरे पनि बिहेमा गइन। पछि बुझ्दा थाहा भयो। बिहेमा जाँदा लगाउने गहना थिएन। त्यसैले उसकी दिदीसँग भनिछ। दिदीले कता हो बिहेमा जानुपर्ने भएकाले गहना दिन सक्दिनँ भनिछन्। फेरि उसैकी बहिनीसँग भनिछ। बहिनीले पनि बैंकमा छ भनिछ। उसकी भाउजूसँग पहिले खोइ के कुरामा हो ठाकठुक परेको थियो। त्यसैले भन्दै भनिनछ। यता मेरा दिदीबहिनी सबैले त्यही बिहेमा जाँदा लगाउन परिगो। छिमेकमा खै कससँग हो भनेकी थिई अरे, दिइनछ। कतै माग्दा पनि गहना नपाएपछि बिहेमा नगएकी रे! त्यसपछिका दिनमा खासै खुलेर गफ गरेकी थिइन। बेलाबेलामा वचन लगाउँथी। आफ्नो कमाइ नभएपछि सबैले वचन लगाउँदा रहेछन् भन्ने सोची म सहेरै बस्थेँ।”

“गहना र फेसन अनुसारका साडीको मागले पनि थोरै आम्दानी हुनेहरूलाई त श्रीमती पाल्नै गाह्रो भइसक्यो त नि! अनि, कस्ता वचन लगाउने के भन्थी र?” “पढ्ने बेलामा यस्तो बुर्जुवा शिक्षा पढेर के काम भन्दै नेता बनेर दुनियाँलाई थर्काउँदै हिँड्यौँ। अहिले आफूलाई एक पेट खान र एकसरो लगाउन पनि चम्धारा रुन परेको छ। यस्तै यस्तै …। ऊ कराइरहन्थी म नबोलीकन बस्थेँ। के झगडा भन्नु त्यस्तो नि?” “तिमीले मास्टर डिग्री सकेको भन्या होइन र?” “हुन त हो नि, पहिला द्वन्द्वकालमा यस्तो शिक्षाको काम छैन। यो त बुर्जुवा शिक्षा हो भने सबैले। हो रहेछ क्यारे भनेर पढिएन। पछि फेरि यही शिक्षा ठीक हो अरे भने। त्यसपछि फेरि पढ्न सुरु गरेँ। पढ्दापढ्दै सम्पत्ति पनि सकियो। नेपालीमा एमएड गरेको त हो तर अर्थ भएन।” “अनि, शिक्षा आयोगको परीक्षा दिएनौ?” “१७ वर्षसम्म आयोग नै खुलेन। बल्ल यसपटक खुल्यो र दिएको, त्यही पनि भूतले खाजा खाने बेला परेछ। आफू परियो बाउन। महिला, दलित, जनजाति, अपांग, मधेसी, सीमान्तकृत के के, के के भन्दाभन्दै आफ्नो भागै पुगेन। नामै निस्केन। नाम ननिस्केको दिनदेखि ‘यस्ता नामर्दले किन बिहे गर्नुपरेको? स्वास्नी पाल्न नसक्ने हुतिहारा !’ यस्तै यस्तै भनेर कराइरहन्थी। मलाई देखेपछि ऊ कराइरहने भएकाले म जागिरकै धुनमा हिँडिरहन थालेँ। चिनजान भएकाहरूसँग रुने, कराउने, भनसुन गर्ने सबै भइसक्यो। खै ! कतै केही मेसो मेलै भएन। दिग्दार भएर काठमाडौँका बोर्डिङ्हरूतिर छिर्न थालेँ। त्रिविका प्राडाहरू क्याम्पसमा एक-दुई पिरयिड पढाएर बोर्डिङ्मा धाउँदा रहेछन्। फेरि तिनीहरू हाम्रा कुरै सुन्दा रहेनछ। म आजित भइसकेँ काका, आजित।” “अब आत्तिएर पनि हुँदैन। कराउँदै हिँडेर पनि केही छैन। फेरि शिक्षा आयोग चाँडै खुल्छ भनेका छन्। बरू राम्रोसँग पढ। अर्काेपटकचाहिँ नाम निकाल्नुपर्छ।” “पढेर के गर्नु? साँच्चै भन्दा भएभरका सर्टिफिकेट त्यही त्रिविको आँगनमा लगेर च्यातूँजस्तो भएको छ। सर्टिफिकेटको थुप्रो देखेपछि मन झन् पोलेर आउँछ। बरू आफैँले उछिन्दिएपछि ढुक्कै। गएको असोजदेखि ४० वर्ष लागेँ। अब शिक्षा आयोग दिनै पाइँदैन। विदेश जाऊ, हर्के साहिँलाको छोरो मलेसिया गएको आज २० वर्ष भइसक्यो, बेपत्ता छ। आफ्नै देशमा त आरक्षणको नाउँमा सौताका छोराछोरीजस्तो गरेका छन्। अझ विदेशमा त के? फेरि यो बुढेसकालमा? मैले त चित्त बुझाउने ठाउँ नै पाइनँ काका। आफूले आफैलाई सम्हाल्न गाह्रो भइसक्यो।” अनि, ऊ थचक्क बस्यो र बरर आँसु चुहायो। “कति दिन भो उनी हिँडेको?” “थाहै भएन काका। एक महिनाजति भयो, म जागिर खोज्ने सिलसिलामा काठमाडौँ गएको थिएँ। एउटा सानोतिनो जागिरजस्तो भेटियो र उतै थिएँ। बुबाआमा बितिहाल्नुभो, दिदीबहिनी आ-आफ्नै घरमा। ऊ घरमा एक्लै थिई। त्यसैले दुवै जनाले काम गर्न मिल्ने खालको भएर उसलाई लिन आएको। ऊ त हिँडिसकिछ।” “कस्तो जागिर? केमा काम पायौ?”

“जागिर भन्ने कि, के भन्ने अब?” “भन न, केमा हो?” “रातमा चाउचाउ, बिस्कुट आदिका विज्ञापन भएका पम्प्लेटहरू टाँस्दै हिँड्ने हो। एउटा टाँसेको पाँच रुपियाँका दरले दिन्थ्यो। एक रातमा त्यै सयवटाजति टाँस्थेँ।” “रातमा एक्लै, डर लाग्दैन?” “डर त लाग्छ नि काका। अरू डरभन्दा पनि प्रत्येक दिन हाकिमले एउटा बाटो बताउँथ्यो। त्यो बाटोका मुख्य मुख्य ठाउँमा टास्नपर्यो । त्यस्ता महत्त्वपूर्ण ठाउँमा अरूले पहिल्यै टाँसेका हुन्थे। अरूले नदेख्ने गरी टाँस्दै भाग्नुपर्‍यो। फेरि अरूले भेट्टाए भने त मारहिाल्छन् नि? साथी हुन्थी भनेर लिन आएको, यता यस्तो पो रहेछ।”
“ऊ हिँडेकी नै होली र? दुई-चार दिनमा रसि मरेपछि आउली नि?” आउँदिन भन्ने भावमा घोसे मुन्टो लगाएर टाउको हल्लायो। अनि, झोलाबाट एउटा पोको झिक्यो र मतिर सारिदियो । कौतूहल बन्दै मैले सोधेँ, “यो के हो?” “हेर्नु न खोलेर,” आँसु पुछ्दै भन्यो। कालो प्लास्टिकको सानो पोको छिटोछिटो खोलेर हेरेँ। पोको खोल्नेबित्तिकै दंग परेँ। अरू चीज चलाइनँ। बुझेँ, भइगो। त्यही पोकोभित्र एउटा सानो कागज रहेछ। त्योचाहिँ झिकेर हेर्न थालेँ। त्यसमा लेखिएको थियो । नामर्द पूर्वपति जीवनभरिको बिदाइ ! जीवनका पन्ध्रौँ वसन्तसम्म तिमीलाई साथ दिइरहेँ तर बदलामा मैले केही पाउन सकिनँ। न साथ दियौ, न त रात दियौ। न भात दियौ, न त बात दियौ। न आँत दियौ, न त उन्माद दियौ। दियौ केबल एउटा फूल, त्यो पनि कोपिलैमा झर्‍यो। साँच्चै भन्दा तिम्रै कारणले झर्‍यो। त्यसैले नामर्दकी श्रीमती भएर बस्नुभन्दा बाटो तताउनु नै बेस ठाने । मलाई नखोज्नू ! किनभने, अब म तिम्री रहिनँ। तिमीले मलाई दिएको सिन्दुर, पोते, धागो, टीका पत्रसँग फिर्ता गरेकी छु। जीवनमा कतै जागिर पायौ र श्रीमती पाल्ने आँट आयो भने अर्को बिहे गर्नू। नत्र सुखमा रमेकी अर्काकी छोरीलाई ल्याएर रुवाउने काम नगर्नू। उही शर्मिला पत्र पढ्दापढ्दै मेरा त गहभरि आँसु भरिएछन्। अनि, द्रवीभूत नेत्रले उसलाई यसो हेरेको मात्र थिएँ, ऊ बरर्र आँसु झार्दै रहेछ। एकैछिनको सन्नाटापछि रोकिई रोकिई उसले भन्यो, “काका हजुर साहित्यमा कलम चलाउनुहुन्छ, यदि मेरो जीवनको यो सत्य व्यथा साँच्चै कथा बन्छ भने छपाइदिनु होला।”
अनि, ऊ बाटो लाग्यो। म बोल्नै सकिनँ। अलि पर पुगेपछि के सोचेछ कुन्नि? अलि चर्काे स्वरमा भन्यो, “काका ! कथा छपाउँदा रामप्रसाद बाउन, लाखुभीर, तनहुँ लेख्नचाहिँ नभुल्नुहोला है !”

नेपाली कथा – भासुभीरको भूत

देउतीबजारभन्दा पर एउटा छाप्रोजस्तो चियापसलमा पुगेर गाडी रोकियो। भर्खरै देउतीबजारमा चिया र खाजाका लागि रोकेको गाडी फेरि यहाँ किन रोकेको होला भनेर सोच्दै थिएँ। सबै मानिस हुरुरु ओर्लिए। लगत्तै छतमा उक्लिए। गाडीभित्रका खलासीले मलाई सोधे, “तपाईंलाई चाहिँ आफ्नो ज्यानको माया लाग्दैन?” “किन?” “किन छतमा नगएको त?” उसले फेरि सोध्यो। मलाई आश्चर्य लाग्यो। मैले केही नबुझेर ड्राइभरतिर हेरेँ। “उहाँ नयाँ हुनुहुँदो रहेछ। देवी, बताइदे उहाँलाई सबै कुरा !” ड्राइभरले भन्यो। देवीप्रसाद नाम गरेको खलासी मेरो नजिकै आयो र भन्यो, “दाइ, भासुभीरमा भूत आउँछ र गाडीभित्र बसेका सबैलाई मार्छ।” “अनि, तिमीहरूलाई चाहिँ मार्दैन?” “हामीलाई पनि मारे त गाडी कसले चलाउने नि?” ऊ हाँस्यो। “त्यसो भए मलाई पनि मार्दैन।” मैले भनेँ। तीन-चार जना बूढाबूढी र म मात्रै गाडीभित्र थियौँ। सबै सकीनसकी गाडीको छतमा उक्लिएका थिए। “चौकी या सेनाको चेकपोस्टमा पुगेपछि गाडीका छतमा बसेकाहरू सबै गाडीभित्र चढेको देखेको थिएँ। तर, भित्र बसेका सबै छतमा चढेको पहिलोपल्ट देखियो।” मैले सँगै बसेका बूढातर्फ हेर्दै भनेँ। “के भनौँ नानी, भासुभीरमा भूतले गाडी पल्टाइरहन्छ। अनि, मान्छेहरू आत्तिनु पनि स्वाभाविक हो।” “तपाईंचाहिँ किन नआत्तिएको नि !” “उमेरले नेटो काटिसक्यो, अब मर्नलाई के डराउनू? फेरि भूतलाई पनि हट्टाकट्टा जवान नै मनपर्छ कि क्या हो !” भासुभीर कटेपछि भने सबै जना तल ओर्लिए। “लगेन है आज भूतले।” सबै दंग हुँदै बसभित्र चढे।

स्थानीय बसपार्कमा पुगेर बस रोकिइसकेपछि अरूसँगै म पनि झोला बोकेर ओर्लिएँ। तर, मलाई भासुभीरको भूतले तानिरह्यो। “किन यस्तो अन्धविश्वास?” “यो अन्धविश्वास होइन। सत्य हो। भासुभीर पुगेको बेला म पनि छतमा नै चढ्छु।” पछिल्लो बीस वर्षदेखि प्राथमिक विद्यालयमा प्रधानाध्यापक रहेका एक जनाले भने। “कस्तो सत्य हो यो? मलाई भन्नूस न!” “तपाइर्ं केन्द्रमा बसेर पत्रकारतिा गर्ने मान्छे। तपाइर्ंलाई झन् थाहा छैन?” उनले आश्चर्य व्यक्त गरे। उनले मलाई एक जना स्थानीय नेता र दैनिकका पत्रकारसँग भेटाए। “यो भासुभीरको भूतको कुरा के हो?” मैले रवि धामीलाई सोधेँ। उनले मलाई आफ्नो कार्यकक्षमा लगे। एउटा सानो कोठामा एउटा कम्प्युटर र केही मेच थिए। भित्तामा एउटा चार्ट टाँसेको थियो हातले कोरेको। त्यही चार्टतर्फ इसारा गर्दै रविले भने, “हेर्नूस् पछिल्लो चार वर्षमा ११औँपटक दुर्घटना भएको छ भासुभीरमा। असारमा भएको पछिल्लो दुर्घटनामा २२ जनाले ज्यान गुमाए। तर, छतमा बसेका कोही मरेनन्।” “सबै दुर्घटनामा यस्तै भएको छ। ड्राइभर-खलासी बेपत्ता हुन्छन्। बसभित्रका मर्छन् र छतमा बसेका सबै बाँच्छन्।” स्थानीय राजनीतिमा सक्रिय अमर जोशीले भने। भोलिपल्ट खाना खाएर म स्थानीय यातायात व्यवसायीहरूको कार्यालयमा गएँ। त्यहाँ भेटिएका यातायात व्यवसायीहरूलाई भासुभीरको भूतको प्रसंग सोधे । उनीहरू मुखामुख गर्न थाले। त्यहाँका अधिकांश बस व्यवसायीले त्यस रुटबाट आफ्नो गाडी निकाल्न खोजेका रहेछन्। “भूतबाट डराएर बस निकाल्न लागेको?” मैले सोधेँ।
“कुन बेला भूत आउँछ, केही थाहा हुँदैन अनि के गर्नु त?” एक व्यवसायीले भने। “दुर्घटनामा जोगिएका ड्राइभरहरूसँग कुरा हुँदैन तपाइर्ंहरूको? के हो भूतको प्रसंग?” “लौ, तपाइर्ंलाई थाहा छैन !” ती व्यवसायीले आश्चर्य माने, “यहाँ भएका ११ वटै दुर्घटनामा ड्राइभर-खलासी भेटिएका छैनन्।”
“के उनीहरू पनि मरे?” “होइन, भासुभीरको अख्रले चौतारो पुगेपछि ती ड्राइभर र खलासी ओर्लिंदा रहेछन् र गाडी आफै भीरबाट गुल्टिँदो रहेछ।” “के भनेको?” “हो, कतिपटक त गुड्दागुड्दै ड्राइभर-खलासी र छतमा भएका यात्रु हाम फाल्छन् र जोगिन्छन्। भित्र भएका सबै मर्छन्।”
“कस्तो कुरा गर्नुहुन्छ? ती ड्राइभर-खलासीको नाम, नम्बर र परविारका बारेमा त तपाईंहरूको समितिसँग जानकारी होला नि !” “के कुरा गर्नुहुन्छ पत्रकारज्यू, यस रुटमा गाडी चलाउने सबैको नागरकिता र लाइसेन्सको फोटोकपी हामीसँग हुन्छ। तर, जुनजुन गाडी पल्टिएका छन्, तिनका फोटोकपी पनि गायब छन्। त्यहाँ गाडी पल्टिएपछि ड्राइभरको पहिचान नै हराउँछ। खोइ के हो के हो? अस्ति असारमा पल्टिएको गाडी मेरो हो। सिन्धुपाल्चोकको तामाङ ड्राइभर थियो। खलासी पनि उतैको। उसको परविारसँग पनि मेरो बारम्बार कुरा हुन्थ्यो। तर, दुर्घटनापछि फोन लागेन। नागरकिता र लाइसेन्समा भएको नामका आधारमा खोजी गर्दा उसको गाउँमा यो नामको मानिस नै भेटिएन।” स्थानीय बस व्यवसायीको कुराले म थप हैरान भएँ। के साँच्चिकै भासुभीर भूतहरूको अखडा हो।

म भासुभीर हेर्न गएँ। अस्ति गाडीमा आउँदा राम्रोसँग हेरेकै रहेनछु। डरलाग्दो भीर रहेछ। गाडी अलिकति छेउमा गयो कि सीधै सय फिट तल खोलामा पर्ने। सात दिनको बसाइ सकियो। म त्यही भासुभीरको बाटो हुँदै सकुशल काठमाडौँ फकिएँ। तर, भासुभीरको भूतप्रतिको उत्सुकता र जिज्ञासा उस्तै थियो। म सिन्धुपाल्चोकको तामाङ ड्राइभरको नागरकिता र लाइसेन्सको फोटोकपी बोकेर सिन्धुपाल्चोक हानिएँ। नागरकिताको फोटोकपीमा लेखिएको थियो- ‘वीरबहादुर तामाङ, जन्म २०३५ साउन २०, मानेश्वारा गाविस ३ सिन्धुपाल्चोक।’ बाह्रबीसे पुग्नुभन्दा दुई-तीन सय मिटर यतैबाट म चढेको जिप उकालियो। ग्राबेल मात्र गरेको घुम्ती बाटोमा जिप पल्टिएलाजस्तो लाग्छ। कति ठाउँमा त भासुभीरको भूत नै यतै आउलाजस्तो। मानेश्वारा गाउँ पुगेपछि म ओर्लिएँ। जिप यहीँसम्म आउँदो रहेछ। तीन घन्टा हिँडेपछि म म्हाने गाङ गाउँ पुगेँ, साँझको ५ बजे। मैले चौतारोनजिकैको चिया पसलमा बसिरहेका स्थानीयलाई वीरबहादुर तामाङको घर सोधेँ। सबैले मुखामुख गरे। आश्चर्यचकित भएर उनीहरूले कहिले मलाई, कहिले आफूआफूलाई नै हेर्न थाले। “त्यो भासुभीरमा गाडी चलाउने वीरबहादुर क्या।” मैले फेरि भनेँ। “चिनेका छैनौँ हामीले। यो गाउँमा यो नामको कोही छैन।” एक बूढाले झोक्किँदै भने। “गाउँमै नभएको मानिस खोज्दै आउने? तपाइर्ं गइहाल्नूस्। यो गाउँमा बस्दै नबस्नूस्।” एक जना अधबैँसे कड्किए। “गाउँमा बस्नै नहुने के अपराध गरेँ र मैले? वीरबहादुर छैन भने ठीकै छ। तर, यो गाउँबाटै गइहाल भन्न त मिलेन नि !” म पनि कड्किएँ।
“हुँदैन। यो गाउँमा बस्न पाइँदैन।” ३०-३५ वर्षको तामाङ अनुहार चिच्यायो। “हेरौँ त कसले रोक्दो रहेछ मलाई, यो गाउँमा बस्नलाई? म यहीँ बस्छु।” म अझ जंगिएँ। “के रे! भनेको नमान्ने? तु गइहाल यहाँबाट।” त्यो तामाङ अनुहार मलाई गलहत्याउन आइपुग्यो। “ए…ए… के गरेको? छोड आइते! उहाँलाई केही नगर।” एउटी अधबैँसे महिलाले रोकिन्। “तपाईं हिँड्नूस् मसँग।” त्यहाँ कोही बोलेनन्। म ती महिलाको पछिपछि लागेँ। १५-२० मिनेटको बाटो हामीले नबोली पार गर्‍यौँ। घरमा पुगेपछि म पिँढीमा थचक्क बसेँ। गलेको थिएँ। उनले गुन्द्री ल्याइदिइन्। गुन्द्रीमाथि सरेँ। “छ्याङ पिउने हो?” उनले सोधिन्। मैले नपिउने संकेत गरेँ। ‘त्यसो भए चिया बनाउँछु’ भन्दै उनी भित्र छिरनि्। मैले चारैतिर हेरेँ। फराकिलो सफा आँगन। एक छेउमा सेतो पहेँलो कपडाको झन्डाजस्तो झुन्ड्याइएको थियो। झन्डाभरि के के नबुझिने अक्षरहरू थिए। साँझ छिप्पिँदै गइरहेको थियो। पर कतातिर हो, एफएममा पुराना नेपाली गीत घन्किरहेका थिए। छिप्पिँदो साँझमा चिया पकाउन भित्र छिरेकी उनले रात ओर्लिएपछि मलाई भित्रै बोलाइन्। भित्र फराकिलो गुन्द्री ओछ्याइएको रहेछ। म त्यसैमा बसेँ। उनले चियाको गिलास दिइन्। आफूले पनि एउटा गिलास समाइन्। त्यत्तिकैमा अघि तल होटलमा मेरो कठालो समातेको ३०-३५ को तामाङ अनुहार घरभित्र छिर्‍यो। मेरो सातोपुत्लो उड्यो। लौ मार्ने भए जस्तो लाग्यो।

“न आत्तिनूस्, यो मेरो छोरो हो आइते। केही गर्दैन।” महिलाले मेरो अनुहारको भाव बुझेर भनिन्। कुन्नि के हो लिएर लगत्तै त्यो तामाङ अनुहार बाहिरयिो पनि। “तपाईंले किन खोज्नुभएको वीरबहादुरलाई?” उनले सोधिन्। “तपाइर्ं चिन्नुहुन्छ र वीरबहादुरलाई?” मैले खुसी हुँदै सोधेँ। “उहाँ मेरो बुबा हो।” “हँ के भनेको?” मलाई आश्चर्य लाग्यो, “मैले त अस्ति भर्खर भासुभीरमा बस दुर्घटना भएर बेपत्ता भएको ड्राइभर वीरबहादुर तामाङको कुरा गरेको।” “हो, मैले उसैको कुरा गरेको। उहाँ मेरो बुबा हो। भासुभीरमा गाडी चलाउनुहुन्थ्यो। तर, उहाँ गाडी दुर्घटना भएर बेपत्ता भएको होइन। गाडी ठोक्कियो भनेर त्यहाँका मान्छेहरूले कुटीकुटी मारेका हुन्।” उनले भनिन्। कुरा बाझियो। कुरा मिल्ने छाँट पनि देखिनँ। ०३५ सालमा जन्मिएका वीरबहादुरकी छोरी अधबैँसे कसरी हुन सक्छिन्? “मैले गएको असारको कुरा गरेको। त्यस बेला त्यहाँ बस दुर्घटना भएको थियो। २२ जना मरेका थिए। ड्राइभर-खलासी बेपत्ता थिए।” “गएको असार होइन। यो ४० वर्षअघि असारको कुरा हो। त्यस बेला म पाँच वर्षकी थिएँ। मेरो बुबा भासुभीरमा बस चलाउनुहुन्थ्यो। ऊ त्यो तामाको फोसी छ नि, बुबाले उतै धनगढी बजारबाट किनेर ल्याएको। मलाई दाइजो दिन।” मैले त्यो पुरानो तामाको फोसीतिर दृष्टि घुमाएँ। “बुबा वर्षमा एक-दुईचोटि घर आउँदा केही न केही लिएर आउनुहुन्थ्यो। त्यसताका त्यताका सबै युवा काम खोज्दै भारत हानिएका थिए। गाडीको बाटो त गयो तर गाडी चलाउने मानिस नै पाइएन। काठमाडौँमा गाडी चलाउँदै गरेको बुबालाई उतैका मानिसले अनुरोध गरेर भासुभीर पुर्‍याएका।” बोल्दाबोल्दै उनी गम्भीर भइन्, “कुटेर मार्नु रहेछ र पो जिद्दी गरेर लगेका रहेछन्।” “उहाँले गाडी चलाउन थालेको आठ-नौ वर्षपछि एक दिन भासुभीरको भित्तामा गाडी ठोकिएछ। सामान्य चोटपटकबाहेक कसैलाई केही भएको थिएन। तर, उत्ताउला यात्रु र आवेशमा आएका गाउँलेले बुबा र बुबाको उतैको एक जना खलासीलाई कुटीकुटी घाइते बनाएछन्। त्यतिले नपुगेर मेरो बुबा र खलासीलाई त्यही भीरमा खाल्डो खनेर गाडेछन्।” म अवाक् भएर सुनिरहेँ भासुभीरको दर्दनाक कहानी। “पछि हाम्रा नानाहरू जाँदा जिउँदै हुनुहुन्थ्यो मान्छेहरूले त्यत्तिकै गाडेर मारे भनेछन् ।” उनले भित्तामा टाँगेको श्यामश्वेत फोटो हेरनि्, “त्यसपछि हामीले आफ्ना सन्तान कसैलाई पनि गाडी चलाउन दिएका छैनौँ।” “अनि, यो भूतको प्रसंगचाहिँ के हो त?” मैले जिज्ञासा राखेँ। “खोइ थाहा छैन, उहाँको आत्मा शान्त भएको छैन भन्छन् गुरुबाले। त्यही भएर बेलाबेलामा भट्किरहन्छ र बदला लिइरहन्छ रे!” “यस्तो पनि हुन्छ र?” “हुँदो रहेछ, नपत्याएर के गर्नू? ४० वर्षअगाडि मरेका मेरा बाउको नाम लिएर तपाईं कसरी यहाँ आइपुग्नुभयो? हरेक वर्ष कोही न कोही यहाँ बुबाको नाम लिएर सोध्न आइपुग्छन्। त्यहाँ दुर्घटना हुँदा ड्राइभर वीरबहादुर नै किन हुन्छ त?” म केही बोल्न सकिनँ। भासुभीरको भूतले मेरो मथिंगल झन् रन्थनियो।

Poem – The World Is Too Much With Us; Late And Soon

William Wordsworth
1770 – 1850 Cumberland / England

The world is too much with us; late and soon,
Getting and spending, we lay waste our powers:
Little we see in Nature that is ours;
We have given our hearts away, a sordid boon!
This Sea that bares her bosom to the moon;
The winds that will be howling at all hours,
And are up-gathered now like sleeping flowers;
For this, for everything, we are out of tune,
It moves us not.–Great God! I’d rather be
A Pagan suckled in a creed outworn;
So might I, standing on this pleasant lea,
Have glimpses that would make me less forlorn;
Have sight of Proteus rising from the sea;
Or hear old Triton blow his wreathed horn.

Poem – Auguries Of Innocence

William Blake
28 Nov 1757 – 12 Aug 1827 London

To see a World in a Grain of Sand
And a Heaven in a Wild Flower,
Hold Infinity in the palm of your hand
And Eternity in an hour.

A Robin Red breast in a Cage
Puts all Heaven in a Rage.
A dove house fill’d with doves & Pigeons
Shudders Hell thro’ all its regions.
A dog starv’d at his Master’s Gate
Predicts the ruin of the State.
A Horse misus’d upon the Road
Calls to Heaven for Human blood.
Each outcry of the hunted Hare
A fibre from the Brain does tear.
A Skylark wounded in the wing,
A Cherubim does cease to sing.
The Game Cock clipp’d and arm’d for fight
Does the Rising Sun affright.
Every Wolf’s & Lion’s howl
Raises from Hell a Human Soul.
The wild deer, wand’ring here & there,
Keeps the Human Soul from Care.
The Lamb misus’d breeds public strife
And yet forgives the Butcher’s Knife.
The Bat that flits at close of Eve
Has left the Brain that won’t believe.
The Owl that calls upon the Night
Speaks the Unbeliever’s fright.
He who shall hurt the little Wren
Shall never be belov’d by Men.
He who the Ox to wrath has mov’d
Shall never be by Woman lov’d.
The wanton Boy that kills the Fly
Shall feel the Spider’s enmity.
He who torments the Chafer’s sprite
Weaves a Bower in endless Night.
The Catterpillar on the Leaf
Repeats to thee thy Mother’s grief.
Kill not the Moth nor Butterfly,
For the Last Judgement draweth nigh.
He who shall train the Horse to War
Shall never pass the Polar Bar.
The Beggar’s Dog & Widow’s Cat,
Feed them & thou wilt grow fat.
The Gnat that sings his Summer’s song
Poison gets from Slander’s tongue.
The poison of the Snake & Newt
Is the sweat of Envy’s Foot.
The poison of the Honey Bee
Is the Artist’s Jealousy.
The Prince’s Robes & Beggars’ Rags
Are Toadstools on the Miser’s Bags.
A truth that’s told with bad intent
Beats all the Lies you can invent.
It is right it should be so;
Man was made for Joy & Woe;
And when this we rightly know
Thro’ the World we safely go.
Joy & Woe are woven fine,
A Clothing for the Soul divine;
Under every grief & pine
Runs a joy with silken twine.
The Babe is more than swadling Bands;
Throughout all these Human Lands
Tools were made, & born were hands,
Every Farmer Understands.
Every Tear from Every Eye
Becomes a Babe in Eternity.
This is caught by Females bright
And return’d to its own delight.
The Bleat, the Bark, Bellow & Roar
Are Waves that Beat on Heaven’s Shore.
The Babe that weeps the Rod beneath
Writes Revenge in realms of death.
The Beggar’s Rags, fluttering in Air,
Does to Rags the Heavens tear.
The Soldier arm’d with Sword & Gun,
Palsied strikes the Summer’s Sun.
The poor Man’s Farthing is worth more
Than all the Gold on Afric’s Shore.
One Mite wrung from the Labrer’s hands
Shall buy & sell the Miser’s lands:
Or, if protected from on high,
Does that whole Nation sell & buy.
He who mocks the Infant’s Faith
Shall be mock’d in Age & Death.
He who shall teach the Child to Doubt
The rotting Grave shall ne’er get out.
He who respects the Infant’s faith
Triumph’s over Hell & Death.
The Child’s Toys & the Old Man’s Reasons
Are the Fruits of the Two seasons.
The Questioner, who sits so sly,
Shall never know how to Reply.
He who replies to words of Doubt
Doth put the Light of Knowledge out.
The Strongest Poison ever known
Came from Caesar’s Laurel Crown.
Nought can deform the Human Race
Like the Armour’s iron brace.
When Gold & Gems adorn the Plow
To peaceful Arts shall Envy Bow.
A Riddle or the Cricket’s Cry
Is to Doubt a fit Reply.
The Emmet’s Inch & Eagle’s Mile
Make Lame Philosophy to smile.
He who Doubts from what he sees
Will ne’er believe, do what you Please.
If the Sun & Moon should doubt
They’d immediately Go out.
To be in a Passion you Good may do,
But no Good if a Passion is in you.
The Whore & Gambler, by the State
Licenc’d, build that Nation’s Fate.
The Harlot’s cry from Street to Street
Shall weave Old England’s winding Sheet.
The Winner’s Shout, the Loser’s Curse,
Dance before dead England’s Hearse.
Every Night & every Morn
Some to Misery are Born.
Every Morn & every Night
Some are Born to sweet Delight.
Some ar Born to sweet Delight,
Some are born to Endless Night.
We are led to Believe a Lie
When we see not Thro’ the Eye
Which was Born in a Night to Perish in a Night
When the Soul Slept in Beams of Light.
God Appears & God is Light
To those poor Souls who dwell in the Night,
But does a Human Form Display
To those who Dwell in Realms of day.

Poems – I Will Not Let Thee Go – Robert Seymour Bridges

Robert Seymour Bridges
1844 – 1930
England

I will not let thee go.
Ends all our month-long love in this?
Can it be summed up so,
Quit in a single kiss?
I will not let thee go.

I will not let thee go.
If thy words’ breath could scare thy deeds,
As the soft south can blow
And toss the feathered seeds,
Then might I let thee go.

I will not let thee go.
Had not the great sun seen, I might;
Or were he reckoned slow
To bring the false to light,
Then might I let thee go.

I will not let thee go.
The stars that crowd the summer skies
Have watched us so below
With all their million eyes,
I dare not let thee go.

I will not let thee go.
Have we chid the changeful moon,
Now rising late, and now
Because she set too soon,
And shall I let thee go?

I will not let thee go.
Have not the young flowers been content,
Plucked ere their buds could blow,
To seal our sacrament?
I cannot let thee go.

I will not let thee go.
I hold thee by too many bands:
Thou sayest farewell, and lo!
I have thee by the hands,
And will not let thee go.

Poem – The Book Of Urizen

William Blake
28 Nov 1757 – 12 Aug 1827 London

Chapter Vi

1. But Los saw the Female & pitied
   He embrac’d her, she wept, she refus’d
   In perverse and cruel delight
   She fled from his arms, yet he followd

2. Eternity shudder’d when they saw,
   Man begetting his likeness,
   On his own divided image.

3. A time passed over, the Eternals
   Began to erect the tent;
   When Enitharmon sick,
   Felt a Worm within her womb.

4. Yet helpless it lay like a Worm
   In the trembling womb
   To be moulded into existence

5. All day the worm lay on her bosom
   All night within her womb
   The worm lay till it grew to a serpent
   With dolorous hissings & poisons
   Round Enitharmons loins folding,

6. Coild within Enitharmons womb
   The serpent grew casting its scales,
   With sharp pangs the hissings began
   To change to a grating cry,
   Many sorrows and dismal throes,
   Many forms of fish, bird & beast,
   Brought forth an Infant form
   Where was a worm before.

7. The Eternals their tent finished
   Alarm’d with these gloomy visions
   When Enitharmon groaning
   Produc’d a man Child to the light.

8. A shriek ran thro’ Eternity:
   And a paralytic stroke;
   At the birth of the Human shadow.

9. Delving earth in his resistless way;
   Howling, the Child with fierce flames
   Issu’d from Enitharmon.

10. The Eternals, closed the tent
    They beat down the stakes the cords
    Stretch’d for a work of eternity;
    No more Los beheld Eternity.

11. In his hands he seiz’d the infant
    He bathed him in springs of sorrow
    He gave him to Enitharmon.

Poem – When Klopstock England Defied

William Blake
28 November 1757 – 12 August 1827 London

When Klopstock England defied,
Uprose William Blake in his pride;
For old Nobodaddy aloft
. . . and belch’d and cough’d;
Then swore a great oath that made Heaven quake,
And call’d aloud to English Blake.
Blake was giving his body ease,
At Lambeth beneath the poplar trees.
From his seat then started he
And turn’d him round three times three.
The moon at that sight blush’d scarlet red,
The stars threw down their cups and fled,
And all the devils that were in hell,

Answerèd with a ninefold yell.
Klopstock felt the intripled turn,
And all his bowels began to churn,
And his bowels turn’d round three times three,
And lock’d in his soul with a ninefold key; . . .
Then again old Nobodaddy swore
He ne’er had seen such a thing before,
Since Noah was shut in the ark,
Since Eve first chose her hellfire spark,
Since ’twas the fashion to go naked,
Since the old Anything was created . . .

Poem – The Book Of Urizen

William Blake
28 November 1757 – 12 August 1827 London

Chapter Viii

1. Urizen explor’d his dens
   Mountain, moor, & wilderness,
   With a globe of fire lighting his journey
   A fearful journey, annoy’d
   By cruel enormities: forms
   Of life on his forsaken mountains

2. And his world teemd vast enormities
   Frightning; faithless; fawning
   Portions of life; similitudes
   Of a foot, or a hand, or a head
   Or a heart, or an eye, they swam mischevous
   Dread terrors! delighting in blood

3. Most Urizen sicken’d to see
   His eternal creations appear
   Sons & daughters of sorrow on mountains
   Weeping! wailing! first Thiriel appear’d
   Astonish’d at his own existence
   Like a man from a cloud born, & Utha
   From the waters emerging, laments!
   Grodna rent the deep earth howling
   Amaz’d! his heavens immense cracks
   Like the ground parch’d with heat; then Fuzon
   Flam’d out! first begotten, last born.
   All his eternal sons in like manner
   His daughters from green herbs & cattle
   From monsters, & worms of the pit.

4. He in darkness clos’d, view’d all his race,
   And his soul sicken’d! he curs’d
   Both sons & daughters; for he saw
   That no flesh nor spirit could keep
   His iron laws one moment.

5. For he saw that life liv’d upon death
   The Ox in the slaughter house moans
   The Dog at the wintry door
   And he wept, & he called it Pity
   And his tears flowed down on the winds

6. Cold he wander’d on high, over their cities
   In weeping & pain & woe!
   And where-ever he wanderd in sorrows
   Upon the aged heavens
   A cold shadow follow’d behind him
   Like a spiders web, moist, cold, & dim
   Drawing out from his sorrowing soul
   The dungeon-like heaven dividing.
   Where ever the footsteps of Urizen
   Walk’d over the cities in sorrow.

7. Till a Web dark & cold, throughout all
   The tormented element stretch’d
   From the sorrows of Urizens soul
   And the Web is a Female in embrio
   None could break the Web, no wings of fire.

8. So twisted the cords, & so knotted
   The meshes: twisted like to the human brain

9. And all calld it, The Net of Religion

Poem – The Invocation

William Blake
28 Nov 1757 – 12 Aug 1827 London

Daughters of Beulah! Muses who inspire the Poet’s Song,
Record the journey of immortal Milton thro’ your realms
Of terror and mild moony lustre, in soft Sexual delusions
Of varièd beauty, to delight the wanderer, and repose
His burning thirst and freezing hunger! Come into my hand,
By your mild power descending down the nerves of my right arm
From out the portals of my Brain, where by your ministry
The Eternal Great Humanity Divine planted His Paradise,
And in it caus’d the Spectres of the Dead to take sweet form
In likeness of Himself. Tell also of the False Tongue, vegetated
Beneath your land of Shadows, of its sacrifices and
Its offerings; even till Jesus, the image of the Invisible God,
Became its prey; a curse, an offering, and an atonement
For Death Eternal, in the Heavens of Albion, and before the Gates
Of Jerusalem his Emanation, in the Heavens beneath Beulah!

आमाको अभाव

ब्रह्मनालमा आमा हाँसिरहनुभएझैँ लाग्थ्यो। ओठ हल्का खुलेकै थिए। मिलेका सुन्दर दाँतहरू पंक्तिबद्ध नै थिए। भान्जीले बुनिदिएको कलेजी रंगको ऊनी टोपी माथमै थियो। आमा ध्यानमग्न मुद्रामा साथै हुनुहुन्थ्यो। हामी पाँचै दाजुभाइ सँगसँगै थियौँ। इष्टभित्र, साथीभाइहरू आसपास नै थिए। पवित्र पाशुपत क्षेत्रमा मिर्मिरेको मधुर प्रकाश पोखिएको थियो। घन्टका मधुर ध्वनिहरू वातावरणलाई मुग्ध पार्दै गुन्जिरहेकै थिए। वाग्मती सफाइ अभियानले गर्दा वाग्मतीको पानी केही कञ्चन थियो। सबै यथावत् नै थिए। तर, आमा पार्थिव रूपमा मात्र हुनुहुन्थ्यो। मैले वाग्मतीको जलले आमाको मुख धोइदिएँ। ठूल्दाइ, नान्दाइ र मणिले आमालाई माला लाइदिए। कान्छो भाइ सुधीरले धूपको बास्ना चलाइदियो। भाउजूले सिन्दुर, पोते र चुराहरू पहिर्‍याइदिनुभयो। मलाई थाहा भएदेखि नै आमा सौभाग्यमा सिँगारनि औधी रुचाउनुहुन्थ्यो। पूरै रातो पहिरन, माथमा सिन्दुर, क्लिप-काँटा, रातै टीका, आँखाभरि गाजल र ओठमा बाक्लो लिपिस्टिक आमाको पर्यायवाची थिए। ब्रह्मनालमा पनि आमा सौभाग्यमा नै सजिनुभएको थियो। अबिर र पुष्पपत्रहरू वरपिर िथिए। एक्कासि मन चसक्क चस्कियो। आँखाका कोसहरू केही काला थिए तर गाजल पटक्कै थिएन। मैले नारायणी भान्जीले बुनिदिएको टोपी अलिकति मिलाइदिएँ। न कतै कपाल थियो, न क्लिप-काँटा अड्काउने कालो जुरो। मन कटक्क भयो फेरि। हामीले आमालाई बोकेर बिस्तारै पाइलाहरू चाल्न थाल्यौँ। सानी गाँठीकी आमा त्यसमाथि बिमारले खिएको शरीर, हामीलाई भौतिकी भार त केही थिएन तर मानसिक भार औधी थियो। आमाले कसरी हुर्काउनुभयो होला? कसरी ताते गराउनुभयो होला। हाँक्की र काखी गर्दै हामी पाँच-पाँच भाइलाई हुर्काएर कसरी ठूलो बनाउनुभयो होला? म पाइलाहरू बिस्तारै चाल्दै आमा र आमाको महत्त्व कल्पन्छु। ब्रह्मनालको पल्लो छेउमा आमाकोे चिता सजाइएको थियो। बडो होसियारीपूर्वक आमालाई चितामा सुताइयो। उही शालीन र सौभाग्यवती रूपमा आमा चुपचाप मुढाका बिछ्यौनामा सुकला हुनुभयो। हामीले जल, कुश र तीलले तिलाञ्जलि दियौँ र आमाको अन्तिम दर्शन गर्‍यौँ। उही अनुहार, उही रूप र उही सौभाग्य। पार्थिव रूपमा आमा अझै साथै हुनुहुन्थ्यो। तर, अन्तिमपटक आमाको पाउमा ढोग्दा पाउ पहिलेजस्तो कोमल थिएन। जब्बर थियो। के-कसो नमिलेको महसुस हुदै थियो। तर, जब सुयोग भतिजले दागबत्ती ठूल्दाइलाई पास गर्‍यो र उहाँद्वारा आमाको त्यही सधँै सिंगाररिहने अनुहारमा दागबत्ती दिइयो, तब मात्र आमाको असली अभाव महसुस भयो। अब आमा रहनुभएन भन्ने अनुभूतिले मुटु भक्कानिएर रोयो।

आमा आगोसँगै जतिजति बल्दै जानुहुन्थ्यो, हामी पनि मानसिक रूपमा त्यतित्यति खरानी भइरहेका थियौँ। हामी आमाको जलिरहेको देहलाई निर्निमेष हेररिहेका थियौँ। यही बेला मैले आफूलाई जीवनमा पहिलोपटक निरीह र टुहुरो पाएँ। के गरौँ, कसो गरौँ हुने तर केही गर्नै नसकिने। आँखाका कोसबाट बग्न लागेका आँसुलाई औँलाले पुछेँ। घिउ, कपुर र पाँचसुते बत्तीका सहयोगले मुढाहरू बल्दै गए। आमा सल्किँदै जानुभयो। दाजुभाइलाई हेरेँ, कसैको ओठमा आवाज थिएन। आँखा राता र रसिला थिए। अब बल्ल अनुभूति भयो आमाको अभाव। त्यो मीठो बोली, मधुर मुस्कान, सधैँ सकारात्मक सोचाइ र संसार चिहाउने आमाका ती सुन्दर आँखाहरू सब आगोसँगै ह्वारह्वार्ती बले। मलामीहरू दन्किएको चिता हेर्दै उहाँको सफल जीवन र मृत्युलाई परभिाषित गररिहेका थिए। तर, आफूलाई भने कस्तो खपिनसक्नु पीडाबोध भइरहेको थियो। आमा बिस्तारै बिस्तारै बलिदिए पनि हुने। एक निमेष भए पनि आमाको भौतिक शरीर अलि बढी देख्न पाइए पनि हुने। यस्तो मनोभावले आक्रान्त पाररिह्यो तर सायद आमाको पुण्यको कारण भनूँ, चिता दन्किरह्यो। आमा बिस्तारै बिस्तारै खरानीमा परिणत हुन थाल्नुभयो। केही क्षणमा आमा पूरै खरानी हुनुभयो। अस्तुलाई वाग्मतीकै गर्भमा सेलाइयो। तात्तातो चितालाई पानीले धोइपखाली गरयिो। अब आमा कतै रहनुभएन। अनि, झन् सीमान्त आमाको अभाव खड्कियो। मैले सम्झनाका पानाहरू पल्टाएँ। जुन जुन परिच्छेदहरू पल्टाएँ, त्यही सौभाग्यवती आमाको मीठो बोली, मधुर मुस्कान, सकारात्मक सोचाइ र संसार चिहाउने ती सुन्दर आँखाहरू अब स्मृतिको झझल्कोमा म्ाात्र सीमित भए। धार्मिक ग्रन्थमा महाभारतलाई धेरै पृष्ठको ग्रन्थ मानिन्छ क्यारे! तर, त्यस क्षण मैले संसारको सबैभन्दा ठूलो र महत्त्वपूर्ण ग्रन्थ पनि खरानी भएको महसुस गरेँ। आमा हाम्रा लागि रामायण-महाभारतभन्दा महान् ग्रन्थ हुनुहुन्थ्यो। वास्तवमा हरेक सन्तानलाई आफ्नी आमा विशिष्ट नै लाग्दो हो। तर, हरेक विशिष्टताभित्र पनि हाम्री आमा पृथक् हुनुहुन्थ्यो झैँ लाग्छ मलाई। म पहिल्यैदेखि नियाल्थेँ, घाम तापिरहेका, कुरा काटिरहेका र टीभीका बकवास सिरयिल हेरेर समय खेर फालिरहेका स्वास्नीमान्छेलाई। अनि, रसि पोख्थेँ आफ्नी अर्धांगिनी शोभालाई। किन यी अधिकांश महिलामा हाम्री आमालाई झैँ नयाँ कुराहरू सिक्ने प्यास जागेन? हाम्री आमा सात दशकअघि नुवाकोटको एक अनकन्टार गाउँमा जन्मिनुभयो। उही घाँस, दाउरा र लोटाइपटाइमा हुर्किनुभयो तर जब उहाँमा सिर्जनाको चेत पलायो, तब उहाँमा सिक्ने अभिलाषाहरू खातमाथि खात लागेर आए। उहाँ नयाँ नयाँ कुरा सिक्न मरहित्ते नै गर्नुहुन्थ्यो।

आमा पाँच जना दिदीबहिनीमध्ये माहिली हुनुहुन्छ। बाँकी चार जनामध्ये अझै पनि केहीलाई मात्र मुस्किलले श्रीस्वस्थानी वाचन गर्न आउँछ। तर, आमाले बजारयिा तुल, बोर्ड र सामानका खोलमा लेखिएका अंग्रेजी शब्दहरू पहिल्याउन सक्नुहुन्थ्यो। मान्छेका नामहरू अंग्रेजीमा लेख्नुहुन्थ्यो। किनमेल र घरायसी हिसाबका लागि उहाँले कहिल्यै क्याल्कुलेटर प्रयोग गर्नुभएन। मुखाग्र हिसाबहरू मिलाउनुहुन्थ्यो। एकताका लामै समय उहाँले घरको आयव्यय हुबहु कापीमा उतारी राख्नुहुन्थ्यो। अझ गजब त आमाले डायरी पनि लेख्नुहुन्थ्यो। यात्रा संस्मरण कोर्नुहुन्थ्यो। ०४५ सालताका उहाँले पहिलो हवाईयात्रा गर्नुभयो। हवाईजहाजबाट आकाशका बादलहरू हेर्दा उहाँको मनमा उठेका भावनाहरू उहाँले कोर्दा म तीनछक परेँ। यदि आमाले विद्यालय, महाविद्यालयको मुख पनि हेर्न पाउनुभएको भए के-केसम्म गर्नुहुन्थ्यो होला ! अहिले म गम खाएर बसिरहेछु। आमाको सिलाइ-बुनाइमा पनि औधी रुचि थियो। हामी पाँचै जना दाजुभाइलगायत अरू कयौँले आमाले बुनिदिएको स्वीटर, टोपी, पन्जा र मोजाहरू लगाई हुर्कियौँ । म त आठ कक्षा पढ्ने समयसम्म बर्सेनि आमाले आफैँ काटीकुटी गरी खुटेर सिलाउनुभएको पाइन्ट लगाउँथेँ। पहिलो पाइन्ट सिलाउन कम्ती दुःख साँध्नुभएन उहाँले। चुलेसीले नै कपडा काट्नुभयो। बाबाको पाइजामाको इँजारले मेजरमेन्ट लिनुभयो। जाँघ नमिलेर फेरि अर्को आपत्। तर, अन्तिममा आमाले तयार बनाइछोड्नुभयो। आमाको कामप्रतिको त्यो लगाव आजको हाम्रो यो शोकाकुल क्षणमा सबैप्रति अवगत गराउन चाहेँ मैले।
आमाले विराटनगरको आफ्नो बसाइमा साइकल सिक्नुभयो। त्यहीँ आमाले कुर्था, सुरुवाल र पाइन्ट लगाउनुभयो। विराटनगरकै छोटो बसाइमा आमाले फोटोसुट गर्नुभयो। मधुवाला युगका ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट फोटो र जुल्फी लर्काउने अनि सजाउने शैली आमाले ‘३० को दशकको पूर्वार्द्धमै गर्नुभयो। साँच्चै आमाका ती दिन झल्काउने फोटोहरू हेर्दै रहरलाग्दा छन् अझै।

हाम्रा लागि आमा घरायसी कुशल वैद्य नै हुनुहुन्थ्यो। सामान्य रोगहरू उहाँसामु पर्नै नहुने। जरा, बुटा, पात के के हो, उहाँ जम्मा पारी कुटकाट गरी पकाई खुवाउनुहुन्थ्यो। पहिले पिउन दिगमिगाए पनि खाइसकेपछि हामीलाई आराम हुन्थ्यो। आमामा ज्ञानका अनेक अंशहरू थिए। आयुर्वेदका केही पुस्तक आमाको सिरानीमा सुरक्षित थिए। थुप्रै धार्मिक श्लोक, सर्ग आमालाई मुखाग्र हुन्थे। गीता, चण्डी, दुर्गाकवच र वेदका केही ऋचाहरूसँग उहाँको बिहानी प्रहर बित्थे। कविशिरोमणि लेखनाथका कविताहरूमा उहाँ खेल्नुहुन्थ्यो। समकालीन साहित्य र समसामयिक लेखरचनाहरू उहाँलाई मैले र भाइ मणिले सुनाइरहनुपथ्र्यो। यता हाम्रा साहित्यिक रचनाहरूमा भने उहाँले थुप्रै ठाउँमा सच्याइदिनुभएको छ। भीमनिधि तिवारीको ‘मध्यमवर्गकी स्वास्नीमान्छे’ कविता आमालाई उहिल्यैदेखि मन पथ्र्यो। पहिले खासै केही लाग्दैनथ्यो, त्यस कवितामा। तर, आमाको देहवसानपछि फेरी त्यो कविता पढेँ। तिवारीले आमालाई नै देखेर कविता कोरेझैँ लाग्यो। कवितामा वर्णन गरेझैँ काटीकुटी हुनुहुन्थ्यो हाम्री आमा। आमा शब्दै महान् रहेछ। रोगले गाल्दै लगेका आखिरी महिनाहरूमा यो अनुभूति झनै पलाउँदै गयो हामी पाँचै जना दाजुभाइमा। अझ आमाकै अभावपछि त आमा शब्द र सम्झनाले बुहारी र नातिनातिनीहरूमा पनि क्षणक्षणमा सतायो, धुरुधुरु रुवायो। हाम्रो घरायसी परिवेश वरिपरी आमाकै आत्मिक झझल्को आइरहने। आमाको कुनै सम्झना कसैले निकाले आँसु बररै हुने। ओहो, कस्तो अवस्था यो? कस्तो अभाव आमाको यो? आमा सृष्टिको कस्तो रूप ! त्यस्तो रूपवान् र करुणाकी खानी आमाले पाँच-पाँच जना हामी सग्ला छोराहरू जन्माईहुर्काई सकुशल श्रीमान्लाई साक्षी राखी आज आफैँ यस धर्तीबाट सम्झनाका आँसु मात्र छाडेर विलीन हुनुभयो। हेर्दा, सुन्दा सामान्य लागे पनि एउटी साधारण नेपाली महिला हाम्री आमामा शिक्षा, सिर्जना र सीपको भोक अथाह थियो। त्यही भोकले तड्पिएपछि मान्छेमा आत्मिक आनन्दको विकास हुँदो रहेछ। भौतिकताले सम्पन्न रहँदा रहँदै पनि मन र परविारमा शान्ति र सुख नपाएर छटपटिएका मान्छेहरू मैले धेरै देखेभोगेको छु। शिक्षा, सिर्जना र सीपको भोकका कारणले हाम्री आमालाई सबैको नजरमा विशिष्ट तुल्याएकै हो। त्यही भोक म कम्तीमा पनि आमाकी पाँच बुहारी र नातिनीहरूमा खोजिरहेछु। कुनै पि्रय दिन आमामा जागेको त्यो भोग आमाका सन्तान-दरसन्तानहरूमा मौलायो भने आमाको अभाव केही कम हुने थियो होला। नत्र त ईश्वरमा लीन भइसकेकी हाम्री आमाको अभाव सजिलै केले पो पूर्ति गर्न सक्ला र !

निबन्ध – तरकारी बेच्ने प्रोफेसर र कमारा राख्ने शरणार्थी

कुनै पनि कामलाई कसरी हेर्ने भन्ने कुरा व्यक्ति वा समाजले त्यसप्रति अँगालेको मूल्य, मान्यता वा दृष्टिकोणमा निर्भर गर्छ। उही कामलाई कहीँ सम्मानले हेरिएको पाइन्छ भने कहीँ घृणाको दृष्टिले। एउटाले बाध्यताका रूपमा गरेको कामलाई अर्कोले आत्मसम्मानका रूपमा पनि लिएको हुन्छ। घरमा कोही साथी वा पाहुना आएका बेला घरमूली आफैँले चिया वा खाना पकाएको देख्दा अनौठो मानेर हेर्ने मानिस हाम्रो समाजमा प्रशस्तै देखे/भेटेको छु। हाम्रो समाजमा विभिन्न कामलाई सानो र ठूलो वा इज्जतिलो र बेइज्जतपूर्ण काम भनेर वर्गीकरण गर्ने चलन अद्यापि छँदै छ। यो विश्वास भनौँ वा अन्धविश्वासले अन्य धेरै मुलुकका समाजमा पनि जरा गाडेको पाइन्छ। यस्तै विषयसँग सम्बन्धित दैनिक जीवनका सामान्यभन्दा सामान्य कामलाई अन्य मुलुकमा कसरी हेरिँदो रहेछ भन्ने कुराको दुइटा विपरीत उदाहरणबाट यो लेख अघि बढाउन खोजेको छु।

म एउटा कामको सन्दर्भमा केही वर्षअघि संयुक्त राज्य अमेरिका पुगेको थिएँ। न्युयोर्कबाट गाडीमा करबि सात-आठ घन्टाको दूरीमा मेरो एक जना आफन्त एउटा विश्वविद्यालयमा पढ्थे। नजिकको आफन्त भएकाले उनले मलाई केही दिन सँगै बस्न र घुम्नका लागि निम्तो दिएका थिए। लामो समयपछि नजिकका आफन्तसँग भेट हुँदा हामी दुवै पक्ष खुसीले दंग थियौँ। ती मेरा आफन्तले फुर्सद निकालेरै भए पनि हामीलाई हरेक दिन कतै न कतै घुमाउन, देखाउन लैजान्थे। नौलो ठाउँको नौलो व्यवहार, नौलो चालचलन, नौलो संस्कृति, नौलो मूल्यमान्यता र नौलो जीवनशैली देखेर कहिले दंग पर्थें त कहिले अचम्म मान्थेँ।

खास गरी त्यहाँका मानिसमा पाइने कामप्रतिको निष्ठा र समयको महत्त्वबोध सकारात्मक पक्ष लाग्यो। हाम्रो संस्कृतिमा सुपाच्य नमानिने पक्षहरू पनि त्यहाँ धेरै पाइन्थे। तर, फरक समाजमा फरक मूल्यमान्यता रहनु स्वाभाविकै हो। तर, कामलाई साना र ठूलाले गर्ने भनेर छुट्याउने, ठूलो ओहदामा पुगेकाले घर, करेसाबारी वा टोल समुदायको काम गर्दा इज्जत घटेको ठान्ने वा अरू कसैले त्यस्तो काम गरेको देख्दा खिसी गर्ने बानी त्यहाँ पटक्कै देखिएन।

त्यहाँ पनि हाम्रै जस्तो शनिबारे, आइतबारे हाट लाग्ने ठाउँ हुँदा रहेछन्। हाट बजारमा कसैले आफ्नै बारीमा फलाएका फलफूल तथा हरियो तरकारी त कसैले आफ्नै घरमा बनाएका बिस्कुट, कुकिजलगायत विभिन्न वस्तु बेच्न ल्याउँदा रहेछन्। हाट बजारमा ग्राहकलाई तानातान नगरी शान्तसँग आफूतिर ग्राहक आउने प्रतीक्षा गर्दा रहेछन्। म र मेरा आफन्त पनि हाट बजार हेर्न र मन पर्ने ताजा चिजबिज किन्ने मनसायले त्यहाँ पुग्यौँ। अमेरिका पुगेर पनि शनिबारे हाट देख्न पाएकामा दंग पर्दै हामी सामान हेर्दै र चाहिने सामानको मोलतोल गर्दै अघि बढ्यौँ। यत्तिकैमा हामी एउटा अधबैँसे पुरुषले ताजा सागसब्जी र हरिया मकैका घोगा बेच्न बसेका ठाउँमा पुग्यौँ। मेरा आफन्त र ती अधबैँसेले हात मिलाएर सामान्य अभिवादन साटसाट गरे। त्यसपछि मेरा आफन्तले ती साग बिक्रेतासँग परचिय गराए। ती व्यक्ति त स्थानीय केन्ट स्टेट युनिभर्सिटीका भौतिकशास्त्रका सुप्रसिद्ध प्राध्यापक रहेछन्, जसको मातहतमा रहेर नेपालजस्ता धेरै देशका प्रतिभाशाली व्यक्तिले विद्यावारििध सम्पन्न गरेका रहेछन्। अनुसन्धान र अध्यापनबाट बचेको सीमित समय करेसाबारीमा लगाएर आनन्द बटुल्ने उनी आफ्नै आवासको करेसाबारीमा मौसमी तरकारी वा मकै फलाएर शनिबारे हाट बजारमा बेची केही रकम कमाउँदा रहेछन्।

उनीजस्तै उच्चपदस्थ थुप्रै व्यक्ति त्यसरी हाटबजारमा सामान बेच्न बस्दा रहेछन्। उनको लवाइ र बोलीचाली हेर्दा विश्वविद्यालयका प्रोफेसर भनेर अनुमान गर्न पटक्कै सकिँदैनथ्यो। उनको त्यो महानता, सरलता र कामप्रतिको निष्ठा देखेर म नतमस्तक भएँ। तुलना गरेँ, आफ्ना देशका ठूलाबडा भनिएका मानिसका व्यवहार र चिन्तनसँग। तिनको बोलीचाली र व्यवहारमा न प्रोफेसर हुनुको घमण्ड कतै झल्कन्थ्यो, तरकारी/फलफूल हाटबजारमा बेच्न बस्दाको संकोच नै।

हाम्रै देशमा पनि पदीय दायित्व र कामलाई उच्च सम्मान गर्ने उदाहरणीय व्यक्तित्व प्रशस्तै पाइन्छन्। तर, नयाँ पुस्तामा परम्परागत कामप्रति देखिएको बढ्दो वितृष्णा हाम्रा लागि चिन्ताको विषय बनेको छ। सहरको त कुरै छाडौँ, गाउँघरमा समेत एसएलसी पढेकाले पनि बाबुबाजेले गर्दै आएको खेती र गाईभैँसी पाल्ने काम चटक्कै छाडी बाबुआमा वा श्रीमतीले दूध बेचेर कमाएको पैसा नजिकको चौतारो, दोबाटो वा चौबाटोमा तास वा क्यारमबोर्ड खेलेर वा रेस्टुराँमा कोक, फ्यान्टा, चिया वा मदिरामा उडाएर आफू ठूलो मानिस बनेको भ्रम पाल्छन्। यसले हाम्रो समाजको भोलिको स्वरूप कस्तो होला भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ।

केही युरोपेली मुलुकमा त किसानलाई समाजमा सबैभन्दा इज्जतदार वर्ग मानिँदो रहेछ। कसैलाई परचिय दिँदा सके आफैँलाई किसान देखाउन चाहने, त्यो नभए मेरा बा-आमा किसान थिए भन्ने, त्यति पनि नभए मेरा ६ वा सात पुस्ताअगाडिका बाजेबराजु किसान थिए भनेर गर्व गर्ने मानिस मैले प्रशस्तै देखँे, भेटेँ र कुरा गरेँ। उनीहरू आफूलाई मन्त्री, सांसदभन्दा किसानका रूपमा देखाउन पाउँदा सम्मानित भएको ठान्दा रहेछन्। हुन पनि सबै काम त्यत्तिकै पुजनीय हुन्छन्। खाँचो पर्छ केवल त्यसलाई हेर्ने सफा दृष्टिकोणको। वास्तवमा कामप्रतिको निष्ठा र समयको सदुपयोगले नै ती देश आज संसारमै उन्नतिको शिखरमै पुगेका हुन्।

यसको ठीक विपरीत, अर्काथरी केही मानिसमा रहेको कामप्रतिको विपरीत दृष्टिकोण कस्तो हुँदो रहेछ भन्ने दृष्टान्त प्रस्तुत गर्न सान्दर्भिक ठान्छु।

पूर्वी अफ्रिकी देश इथियोपियामा केही दशकपहिले विभिन्न कारणले लामो समयसम्म गृहयुद्ध चर्कियो। जातीय हिंसाका कारण उक्त देश इथियोपिया र इरित्रिया गरी दुई अलग देशमा विभाजित भयो। युद्धकालमा त्यहाँका केही मानिस शरणार्थी बनेर अमेरिका र युरोपका विभिन्न देशमा पुगे। त्यहाँ पुग्ने शरणार्थीलाई ती राष्ट्रले गाँस-बासको व्यवस्था गरी केही वर्षपछि आफ्नो देशको नागरकिता पनि दिए। इथियोपियन शरणार्थीलाई मानवताका नाताले गाँस, बास र नागरकिता दिने ती युरोपेली देशले केही वर्षपछि नै तेस्रो विश्वबाट शरणार्थी भित्र्याउनु गल्ती भएको महसुस गर्न थाले।

यसको एउटा कारण के पाइयो भने अर्काको देशमा छिरेको केही वर्ष नबित्दै शरणार्थीहरूमा पनि आर्थिक रूपले सम्पन्न र विपन्न गरी दुई समूह देखिन थाल्यो। किनभने, राजनीतिक शरणार्थीका नाममा त्यहाँ गरबि मात्र आएका थिएनन्। आफ्नो देशमा रहँदा घरमा नोकरचाकर पाल्ने र मोजमस्ती, ऐसआराम गर्ने बानी तिनमा छुटेको थिएन। इथियोपियाका केही सम्पन्न परिवार देशको अस्थिरता र लुटपाटको भयलेेे शरणार्थीको आवरणमा परिवार र आफ्ना केही नोकरचाकरलाई पनि शरणार्थीर्का रूपमा युरोप छिराउन सफल भएका थिए। तिनले खाना पकाउने, लुगा धुनेलगायतका काम आफूले नगरी तिनबाट गराउन थाले। यो उनीहरूको आफ्नै देशबाट आयातीत सामन्ती संस्कार थियो। जबकि, डेनमार्क, स्वीडेन, नर्वेजस्ता स्केन्डिनेभियन देशमा मानिसलाई कमारा-कमारी राख्ने चलनलाई मानवताविरुद्धको अपराधका रूपमा लिइन्थ्यो। शरणार्थीहरूको यस्तै व्यवहारले गर्दा भविष्यमा सकभर शरणार्थी नै नलिने र लिनै परे पनि यस्ता पक्षमा विशेष ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने दबाब सरकारमाथि पर्न थाल्यो।

सारमा के भन्न सकिन्छ भने समाजका लोकपि्रय नेता, अभिनेता, कलाकार, उच्चपदस्थ व्यक्ति तथा समाजले आदर्श मानेका व्यक्तिहरूको चिन्तन, आचरण र व्यवहारलाई उदाहरणका रूपमा प्रस्तुत गरेर समाजलाई सकारात्मक दिशामा लैजाँदै नमुना सोच र संस्कृति निर्माण गर्न सकिन्छ ।

नेपाली कविता – ठमेल

अभिभावकको हात समाउँदै

प्राथमिक तहका पाठशाला गइरहेका नानीहरूझैँ

कुन ज्ञानको खोजीमा

पछयाइरहेछन्

एकादेशका राजकुमार/राजकुमारीजस्ता पर्यटकहरू

तेस्रो विश्वको सानो कुना ।

गाउँमा सुनिन छाडेका भाकाहरू

गुनगुनाउँदै हिँड्छ

लोकगीतको अन्वेषक

सारंगी धुनले रेट्दै जान्छ

सहरको गोलो प्रदूषण, विकृति र विसंगति ।

उही सहरको अर्को कुना

लोडसेडिङ्ले साम्राज्य जमाएर

अट्टहास गरिरहेका बेला अन्धकारको

ताराहरू जोड्दै जोड्दै ठमेल

पूणिर्मालाई धर्तीमा बोलाउँछ ।

सूर्योदयका चम्किला किरणहरूजस्ता

आँखाहरू लिएर

फरक क्षितिज खोज्दै

आइपुगेका

स्वदेशीजस्ता विदेशी मान्छेहरूको भीडमा

प्रजातन्त्रको परिभाषा दिने

लिंकन जस्तो दुब्लो मान्छे

रिक्सा तानिरहेको हुन्छ ठमेलमा

र

कार्ल माक्र्सको पुँजी बोकेका

विदेशी पर्यटक यात्रुहरू

सवार भई गुडिरहन्छन् पछाडि ।

नेपाली कविता – ध्रुवे जिन्दावाद

चितवनमा धु्रवेले मच्चाएको आतंक

मान्छेले देखे पनि, लेखे पनि

सिलाइएन उनीहरूको ओठ मुद्दाको खापसियोले

छोपेन उनीहरूलाई

भोजमार्गी न्यायाधीशको जालले पनि

कोही धु्रवेलाई मार्नुपर्छ भन्छन्

कोही धु्रवेलाई मार्नु हुँदैन भन्छन्

कोही धु्रवे बहुलाएको हो भन्छन्

कोही धु्रवेका मुखमा

आफ्नै आँसु परेर मात चढेको भन्छन्

उसलाई जे भने पनि हुन्छ

उसलाई जे गरे पनि हुन्छ

किनभने, ऊ मान्छे होइन

राजनीतिक दलको सल्लाहकार पनि होइन

गुटबन्दी र पितृसत्ताको सत्ताधारी पनि होइन

यसैले सबैले निर्धक्क

देखेको भने हुन्छ, भनेको लेखे हुन्छ

काठमाडौँमा पनि धु्रवेले आतंक मच्चाएको छ

तर बोल्दैन काठमाडौँ

पुसको तुषारो जमेको छ आँखामा

धु्रवेको ऐंठन छ ओठहरूमा

मुखमा परेदेखि बेताली मैयाँको आँसु

धु्रवे उन्मत्त छ, धु्रवे मैमत्त छ

एकलौटी पारेको छ साझा संसारलाई

भतेर ख्वाएको छ भोजलाई

त्यो भत्के पनि हुन्छ, डुबे पनि हुन्छ

गए सबैको जान्छ, आए उसको आउँछ

उसलाई कसैले केही भन्न हुन्न

उसलाई कसैले केही गर्न हुन्न

किनभने ऊ हात्ती होइन

यसैले त आज मान्छेहरू नारा लगाइरहेछन्

‘गणतन्त्रमा धु्रवेको मात्रै रक्षा हुनुपर्छ

धु्रवे जिन्दावाद ! बेताली मैयाँ जिन्दावाद !!

कथा – परीक्षा

साँझपख मेरो फोनको घन्टी बज्छ। छोरीलाई दूध खुवाइरहेकी मैले त्यो अपरिचित फोन उठाउन त्यति जरुरी ठानिनँ। म भान्सामा खाना पकाउन लाग्छु। गएको तीजमा सबै दिदीबहिनीले ‘स्कुलमा त राम्रो विद्यार्थी थिइस्, किन अहिलेसम्म जागिर पाइनस्’ भनेर सोध्दा म निरुत्तर रहेको कुराले मलाई अहिले भित्रभित्र पोलिरहेको छ। भान्सामा पाकिरहेको खानासँग मेरो मनका कुराहरू पाकिरहेका छन्।

फेरि सोही नम्बरबाट फोन आयो। मैले उठाएँ। उताबाट आवाज आयो, “हेलो, तपाईं सुनीता हो?”

“हो, को बोल्नुभएको, मैले चिनिनँ नि !”

जवाफ आयो, “म तपाईंलाई चिन्छु। तपाईंलाई थाहा छ, लोकसेवा आयोगले महिलाहरूका लागि विज्ञापन खुलाएको छ।”

मैले खुसी हुँदै भनेँ, “ए हो र ! अब मैले के गर्नुपर्छ त परीक्षामा सहभागी र पास हुन?”

“यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भनेे म तपाईंलाई सहयोग गर्न सक्छु। मसँग लामो अनुभव छ, यस विषयमा। र, धेरैलाई सहयोग गर्दै आएको पनि छु।”

मैले भनेँ, “तपाईं मलाई साँच्चिकै सहयोग गर्नुहुन्छ? मलाई त लोकसेवा आयोगबाट लिइने परीक्षाका बारेमा केही पनि थाहा छैन।”

उताबाट जवाफ आयो, “त्यसैले त फोन गरेको, तपाईंलाई सहयोग गर्नका लागि।”

“साँच्चि हो?” खुसीको सीमा रहेन। भोलि उहाँको कार्यालय समयपछि ‘साढे ५ बजे बानेश्वरको एक बेकरी क्याफेमा भेटेर कुरा गर्ने’ भन्दै फोन राखेँ। खाना पकाउँदै कल्पना गर्न थालेँ, जागिर खाएको, कार्यालय गएको, सरकारी कर्मचारीले लगाउने नीलो रंगको कोट-पाइन्ट लगाएर छोरीलाई चुप्पा खाएर घरबाट साढे ९ बजे अफिसका लागि निस्किएको, कहिले भ्यान्टा कलरको सारी लगाएर अफिसको मिटिङ्मा बसेको आदि, आदि। त्यो रात मीठामीठा कल्पना गर्दा गर्दै यताउता पल्टिरहेँ। कति कोसिस गर्दा पनि निदाउन सकिनँ।

एक्कासि घडीको घन्टी बज्यो। छोरीलाई लिटो खुवाउने बेला भएछ। रातभर अनिदोले टट्याइरहेका आँखामा चिसो पानी छम्किँदै साँझको प्रतीक्षा गररिहेँ। यत्तिकैमा हजुरआमाले दसैँमा टीका लगाउँदै ‘पेन्सने जागिर खाएस् नानी, बुढेसकालमा मैले जस्तो कसैको हात थाप्नु नपरोस्’ भनेर दिएको आशीर्वाद सम्झिन पुगेँ।

आजको दिन कति लामो भएको, महिनाभन्दा पनि लामो। घडी घुमिरहेको छ। तर, साढे ५ बज्दै बज्दैन। उत्साह, छटपटी र आशा मनमा राखेर घरका काम सिध्याएँ। छिमेकी दिदीलाई फोन गरेँ, दुई घन्टाका लागि छोरी राखिदिन अनुरोध गर्दै। ५ बज्यो। छोरीलाई उहाँको घरमा पुर्‍याएँ। टेम्पोबाट बानेश्वर पुग्दा ढिला भइसकेको थियो। उहाँ मलाई कुररिहनुभएको रहेछ। म गएपछि ‘के खाने’ भनेर सोध्नुभयो।

“म भर्खर घरबाट खाजा खाएर आएको, केही खाने मन छैन। हजुरलाई जे खान मन छ, त्यही लिनूस्। तर, छिट्टै घर जानुपर्छ। छोरीलाई छिमेकीको घरमा राखेर आएकी छु,” मैले भनेँ।

“छोरी बसिहाल्छिन् नि, पछि जागिर गर्न लागेपछि छाड्नैपर्ने हो,” उहाँको जवाफले मातृवात्सल्यको महत्त्व नबुझेजस्तो भान दिन्थ्यो। मलाई जागिरकै बारे कुरा गर्ने हतारो थियो। उहाँ भने अरू नै विषयमा कुरा गर्न चाहनुहुन्थ्यो। विषयान्तर हुन नदिन मैले सोधेँ, “हिजो भन्नुभएको लोकसेवा पास गरेर सरकारी जागिर कसरी खाने हो?”

“लाटी, त्यो त म भएपछि के चिन्ता गररिहेकी, म तिमीलाई सहयोग गरिहाल्छु नि !”

पहिलोपटक भेटेको मान्छेले सीधै ‘तिमी’ सम्बोधनमा उत्रिँदा मनमा असहज महसुस भयो। जागिरका लागि विवश थिएँ। त्यसैले कुनै प्रतिक्रिया जनाउन सकिनँ। उहाँले ‘भोलि म तिमीलाई लोकसेवा आयोगको पाठ्यक्रम ल्याइदिन्छु, यही ठाउँमा यही समयमा भेटौँ न त !’ भन्नुभयो। तर, म यो कुरामा सहमत हुन सकिनँ। किनभने, घरमा छोरी हेर्ने कोही थिएन।

मेरो कुरा बुझेर होला ‘तिम्रो घरनजिकैकी साथीको हातमा पठाइदिन्छु, त्यहाँ गएर लिनू !’ भन्नुभयो। लोकसेवा आयोगमा फाराम भर्ने वाचा गराउनुभयो। पाठ्यक्रमका आधारमा केही तयारी गरेपछि एक सातापछि लेखेका कुरा उहाँलाई देखाउने थप वाचासहित म छुट्टएिँ।

मैले तयारी सुरु गरेँ। फोनबाट उहाँले मलाई पढाइका बारेमा सल्लाह दिइरहनुहुन्थ्यो। मनमा लाग्यो, अरूका बारेमा भलो चिताउने यस्ता असल मान्छे पनि यही समाजमा रहेछन्। मलाई त उहाँ वर्षौदेखि चिनेजस्तो लाग्न थाल्यो।

साता दिन बित्न लाग्दै थियो, उहाँ आफैँले फोन गर्नुभयो र मैले लेखेको कपी लिएर आफूलाई भेट्न भन्नुभयो।

सोधेँ, “कहाँ भेट्ने?”

भन्नुभयो, “सधैँ बेकरीमा भेट्दा मान्छेले कुरा काट्न सक्छन्। तिम्रो श्रीमान् विदेशमा भएकाले तिमीलाई असहज हुन सक्छ। म त केटा मान्छे, मलाई के हुन्छ र !” उहाँको कुरा ठीकै थियो। लाग्यो, मेरा बारेमा साँच्चिकै कत्ति चिन्ता गर्नुहुन्छ !

“हुन्छ, हजुरले जहाँ भन्नुहुन्छ, त्यहीँ आउँला नि !”

एक सातासम्म लेखेका उत्तरहरू पोको पारेँ, उहाँले बोलाए अनुसार नै बागबजारतिर लागेँ। बागबजार नपुग्दै उहाँको फोन आयो, “रत्नपार्कमै बस्नू, म त्यहीँ लिन आउँछु।”

मनमनै खुसीले दंग थिएँ। मलाई लाग्यो, आज म एक विज्ञबाट छोटो समयमा धेरै कुरा सिक्दै छु।

उहाँको रोजाइको त्यो सुरक्षित ठाउँ घुमाउरो गल्लीभित्र पो रहेछ। त्यो ठाउँ देखेर मलाई कताकता डर लाग्यो। उहाँको हाउभाउले लाग्थ्यो, त्यो उहाँ बारम्बार आइरहने ठाउँ हुनुपर्छ।

“हामी कहाँ जाँदै छौँ?” मैले सोधेँ।

“मैले तिमीलाई नराम्रो ठाउँमा लाँदै छु जस्तो लाग्यो र?” उहाँले मेरो पिठ्यूँमा धाप मार्दै भन्नुभयो।

आफ्नो जीउमा यसरी केटा मान्छेले छोएर कुरा गर्दा नराम्रो नलागेको होइन। तर, यो कुरालाई मनमै दबाएँ। यस्तो पनि सोचेँ, छोरी वा बुहारीजस्तै ठानेर यस्तो गर्नुभएको होला। गाडी साँघुरो गल्ली छिचोल्दै अग्लो घरको कम्पाउन्डभित्र छिर्‍यो।

“यो ठाउँ गोप्य छ, साथै शान्त पनि। हाम्रो छलफलका लागि उपयुक्त छ,” उहाँले भन्नुभयो।

कोठामा पुगिसकेपछि पो थाहा पाएँ, त्यो त होटल रहेछ। त्यस्तो होटल, जहाँ बाहिर कुनै साइनबोर्ड थिएन। लामो चिनजान नभएको मान्छेसँग त्यसरी कोठामा बस्दा असहज महसुस हुनु स्वाभाविक थियो। तर, मेरो उहाँप्रतिको विश्वासले गर्दा आफूलाई सहज बनाउन कोसिस गरेँ। उहाँले केही खानेकुरा अर्डर गर्नुभयो। मलाई खाना होइन, सिकाइको भोक लागिरहेको थियो। खानेकुरा आइपुगे। खाना ल्याउने मान्छे जानासाथ उहाँले ढोका बन्द गर्न लाग्नुभयो।

अब भने मलाई डर लाग्यो। ढोका खुलै राख्न भनेँ मैले। उहाँले मेरा कुरा नसुनेझैँ गर्नुभयो। चुकुल लगाइछाड्नुभयो। डरले मेरो धड्कन बढ्न थाल्यो। उहाँले मलाई खानेकुरा लिन भन्नुभयो। आफू पनि खान थाल्नुभयो। यति बेलासम्म डरले मेरो होसहवास उडिसकेको थियो। तर पनि खाएजस्तो गरेर साथ दिएँ।

उहाँले पढाइको प्रसंग नै निकाल्नुभएन। बरू एक्कासि मलाई सुमसुम्याउन लाग्नुभयो। मैले त्यसो नगर्न आग्रह गरेँ। मेरो आग्रहलाई बेवास्ता गर्दै कडा हातले मलाई अँगालो हाल्ने कोसिस गर्नुभयो। मैले भाग्नलाई फुस्कन खोजेँ। तर, ढोका बन्द थियो। सुनसान कोठाभित्र, मेरो मुटुको आवाजले मलाई भुइँचालोले हल्लाएजस्तो लाग्यो।

“म जे जे भन्छु, मैले भनेको मानिनस् भने के हुन्छ थाहा पाउनेछेस्। यति गर्दासम्म मेरो कति समय खर्च भएको छ, तँलाई थाहा छ? तँलाई पनि त चाहना होला नि ! जिन्दगी खेर नफाल्। श्रीमान् साथमा छैन। तेरो के जान्छ र? मजस्तो राम्रो मान्छे तैँले कहीँ भेट्टाउँदिनस्।”

धम्की र लालसा मिसिएको भावमा उसले मलाई ‘कन्भिन्स’ गर्न खोज्यो। जब म उसको कुकृत्यमा चुपचाप संलग्न भइनँ, जबरजस्ती गर्ने प्रयास गर्‍यो। एकछिनअघिसम्म भगवान्का रूपमा देखिएको मान्छे अहिले दानवीय रूप लिँदै थियो। मलाई आफू सपनामा पो छु कि जस्तो पनि लाग्यो। तर, यो सपना थिएन।

यत्तिकैमा उसको फोनको घन्टी बज्यो। मैले राहत महसुस गरेँ। नर्कबाट मुक्त हुँदै छु जस्तो लाग्यो। ऊ बाहिर निस्क्यो। ढोकामा ठूलो आवाजले ढकढक गर्‍यो। ढोका खोलेँ। एक हुल पुलिस र पत्रकार पो कोठामा छिरे। पुलिसले ‘ल हिँड् मामाघर’ भन्दै मलाई घिसार्न थाले। एकाएक म एउटा अपराधीमा परण्िात भएँ। मेरो अपराध के थियो, बुझ्नै पाइनँ।

पुलिसचौकीबाट मेरो घरमा फोन लगाइयो, ‘तपाईंको मान्छेलाई हामीले आपत्तिजनक अवस्थामा भेट्यौँ, उहाँलाई छुटाउन आउनू’ भन्दै। भोलिपल्ट पत्रिकामा ‘लोकसेवाको तयारी गररिहेकी केटी बागबजारको होटलमा देहव्यापारमा संलग्न’ भन्दै समाचार पो आएछ।

गाउँमा सबैले मेरो कुरा काट्न थाले। श्रीमान्लेे पनि फोन गरेर ‘जोसँग गएकी थिइस्, त्यसैसँग जा, मेरो घर छाडिहाल्’ भन्नुभयो। अरू मान्छेले पनि थप्न थाले, ‘हामीलाई पहिल्यै शंका लागेको थियो, यसको चाला ठीक छैन, भन्न मात्र नसकेको हो।’

माइतीबाट पनि फोन आयो। बूढी आमाले रुँदै भन्नुभयो, “हाम्रो इज्जत खोलामा फालिस् नानी, मर्ने बेलामा हामीले यस्तो के सुन्नुपर्‍यो। तेरै सुखका लागि राम्रो घर-कुटुम्ब खोजेर दिएका थियौँ।”

श्रीमान्को फोन फेरि आयो, “अझै त्यहीँ छेस्, खुरुक्क कहाँ जाने हो, गइहाल्।”

उफ्, आफ्नो गल्ती केही छैन। आफैँ अपराधको सिकार बन्नुपरेको छ। तर पनि आरोप आफँैमाथि आउँछ। मैले भगवान्बाहेक अरू कसैलाई पुकार्न सकिनँ। झिलीमिली घाम लागेको दिन पनि मेरा लागि औँसीको अँध्यारो रातजस्तै भयो। सरासर पसलतिर लागेँ। एक बोतल मुसा मार्ने औषधी ल्याएँ। घरका सारा ढोका बन्द गरेँ। मोबाइलको स्वीच अफ गरेँ।

बोतल खोलेर खान मात्र के लागेकी थिएँ, पल्लो कोठाबाट आवाज आयो, ‘मम्मी…!’

म झस्किएँ।

आवाज मेरो मुटुको टुक्राको थियो, मेरी छोरीको थियो। छोरीको आवाजले जीउमा झड्का लाग्यो। हातमा भएको बोतल भुइँमा खसेर फुट्यो। भक्कानो छुट्यो। छोरीलाई काखमा च्यापेर बेस्कन रोएँ। लाग्यो, म कति स्वार्थी भइसकेकी रहिछु। म त छोरीका लागि पो बाँच्नुपर्छ। यसलाई यस समाजसँग जुध्न सिकाउनु छ।

फुटेको बोतलसँगै मेरो मर्ने चाहना पनि फुटेर गयो। भित्र भएका पीडालाई शक्तिमा बदल्ने साहस गरेँ। बाँच्ने आशा जागेर आयो।

घर र माइती दुवैतिर बन्देज थियो। साथी सुषमाको याद आयो। उससँग १० हजार रुपियाँ सापटी मागेँ। कीर्तिपुरमा एउटा कोठा भाडामा लिएँ। नजिकै एउटा स्कुलमा पढाउन थालेँ। छोरीलाई पनि सँगसँगै विद्यालय लिएर जान्थेँ। दिनभरि पढाउने, रातभरि लोकसेवाको तयारी गर्ने। यही मेरो दैनिकी बन्यो।

समय कति छिट्टै बित्दो रहेछ। शाखा अधिकृतमा मेरो नाम निस्कियो। आँखाबाट हर्षका आँसु र्झन थाले। सरकारी जागिर खाने सपना त पूरा भयो। तर, यो खुसी बाँड्न मसँग कोही छैन। सानी छोरी त छे तर उसले मेरो कुरा बुझ्न सक्दिन।

मेरो पदस्थापना महिला मन्त्रालयमा भयो। कटिबद्ध भएर काम गरेँ। छोरी पनि अलि ठूली भइसकी। स्कुलको रजिल्टमा टप गरछि। एकातिर मैले आफूजस्तै कठिन परिस्थितिबाट गुजि्रएका महिलाका लागि केही गररिहेकी छु। अर्कोतिर आफूलाई बाँच्न बाध्य बनाउने मेरी छोरीले पनि प्रगति गररिहेकी छ। मेरो र छोरीको प्रगतिको कथा समेटेर एउटा पत्रिकाले मेरो अन्तर्वार्ता छाप्यो।

माइती र घरकाले यो प्रगति थाहा पाएछन्। घरमा बोलाइयो मलाई। ‘कुलको कलंक’ र ‘चरत्रिहीन’ भनेर गलहत्याइएकी थिएँ। अहिले सबैको इज्जतको कारण बन्न पुगेछु। अपराध त मैले के नै गरेकी थिएँ र? तर, समाजले कति सतही रूपमा महिलाको मूल्यांकन गर्दाे रहेछ भन्ने आफैँलाई परेपछि थाहा पाएँ ।

नेपाली कविता – पहिचान

जब पहिलोपल्ट

उसले छोड्यो देश र टेक्यो परदेशको माटो

उसले अनुभूत गर्‍यो कस्तो हुन्छ

वाग्मतीको किनारा हुँदै बग्ने हावाको गन्ध ।

राखेर बन्धकी आमाको आँसु

लुकाएर मायाको चिनो छातीभित्र

उडेको उसले

जब सुरु गर्‍यो माझ्न

असीऔँ तलाको भव्य रेस्टुराँमा

जुठा भाँडा

लगाउन पोचा र सफा गर्न चर्पी

उम्लिन सुरु गर्‍यो ऊसँगै परदेशिएको

राष्ट्रवादको तात्तातो लाभा ।

मिसिन खोज्दा नखोज्दै लाभाको घोलसँग

पुर्खाले छोडेको जोस

नाच्यो फनफनी आँखाको वरिपरि

आमाको जीर्ण शरीर

चिसो भयो लाभा

बग्न लाग्यो बालुवा मिश्रति बतासमा मिसिएर

स्वाभिमानको अन्तिम फलक

रोक्न खोज्यो आशाको अन्तिम तृणमा

झुन्डिएरै भए पनि

पुर्खाले बचाएको शील

तर, रोक्न सकेन

उसले सम्हालेको रातो झन्डाले

कृतदास बन्दै गरेको उसको पहिचान ।

उसले बन्द गर्‍यो पलक र पढ्न थाल्यो

देशभक्तिको लडाइँमा कासन गर्ने

क्रान्तिवीरको तस्बिर

ठिंग उभियो क्रान्तिवीर

झुन्ड्याउँदा पनि नझुकेको लखनजस्तै

निर्धक्क तरिरह्यो आँखा

अहँ पटक्कै हुन सकेन

एकाकार समयको मजाकसँग ।

ऊ पल्टियो निस्लोट भई

र, देख्यो सपना

देख्दा देख्दै क्रान्तिवीर खण्डित भयो

कतै नेवार भयो

कतै तामाङ भयो

कतै राई भयो

कतै मधेसी र बाहुन भयो

हेर्दा हेर्दै चर्कियो उसको ललाट र प्रतिविम्बित भयो

अभिज्ञान खोज्दा खोज्दै स्वयं पराधीन बन्दै गएकोे देश ।

उसले खोज्यो चुम्न

भादगाउँले टोपीमा अंकित क्रस खुकुरी

स्पर्श गर्न चाह्यो बुद्धको सुन्दर मूर्ति

तर, गर्दा नगर्दै स्पर्श

गाढा भयो रात र बग्न थाल्यो तुफान

उसले अरबका ताता भेडीगोठबाट देखिने

धूलाम्मे क्षितिजको जुनलाई हेर्दै

अनुभूत गर्‍यो

कस्तो हुन्छ

नेपाली हुनुको पहिचान ।

नेपाली कविता – समानता सम्भव छ ?

के समानता सम्भव छ ?

हेर ऐनामा आफ्नै अनुहार

तिम्रो चुच्चो नाक, कोप्चो आँखा

उठेको निधार, चाउरिएको गाला ।

ब्लेडले ताछेर सम्याऊ पहिला

समान बनाऊ आफ्नै अनुहार

अनि, उठाऊ हँसिया र हथौडा

काट मेरा उठेका वक्षस्थलहरू

पूर मेरा शरीरका खोपिल्टाहरू

तिम्रा समानताका नारा खहरे र भेल हुन्

कहिले पो कहाँ टक्क अडिएको छ र ?

आकाशे झरीमा उर्लने भेल

कहिले पो कोसी, कणर्ाली भो र ?

हथौडाले सगरमाथा ठोकेर

सम्याउने सपना देख्नुभन्दा पहिला

समुद्रको पानी उकेरा लाएर

बनाऊँ सगरमाथा, अन्नपूर्ण र गौरीशंकर

अनि, पछ्याउँछौँ हामी तिम्रा समानताका नारा

मित्र, मान्छेलाई समान बनाउन कहाँ सम्भव छ र ?

बाँसमा पराल बेरेर त मुर्कट्टा पो बन्छ

मुर्कट्टामा प्राण भर्ने सामथ्र्य तिमीमा छैन भने

किन निमोठ्छौ निमुखाको घाँटी ?

किन रेट्छौ चर्केको छाती ?

हेर त संसारभरिका मान्छेलाई

कति फरक छ अनुहार, ठ्याक्कै नमिल्ने

तिमीले सबैको नाम रामे, श्यामे राख्दैमा

कहाँ अनुहार मिल्छ र ?

यदि तिमीले सोचेजस्तै

सबैको अनुहार एउटै भइदिएको भए

कति विरक्त लाग्दो हुन्थ्यो होला यो धर्ती

समानता कहाँ हुन्छ र ? मित्र

एकले अर्काको अस्तित्व स्वीकारेर

सम्झौता पो गर्नुपर्छ ।

त्यसैले म भन्छु, थन्काऊ आफ्ना हतियारहरू

तिमीलाई त यो संसार हेर्ने मात्र अधिकार छ

भत्काउने र बनाउने काम तिम्रो होइन

विविधताले भरिएको यो संसारमा

रमाएर बाँच, दिल खोलेर हाँस

हामीलाई पनि बाँच्न देऊ

हामीलाई पनि हाँस्न देऊ ।

नेपाली कविता – पीपलीभूल

पीपलीभूललाई आज पनि लाग्छ

उड्दै गरेको चरा र जहाज उस्तै उस्तै

जहाजभन्दा छिटो दगुरेको उसको मनको दौडाइलाई

रोकिदिन्छन् अग्लाअग्ला तारेभीरहरूले

बीउहरू छरेर ऊ उमार्छे प्रत्येक वसन्तमा अन्नहरू

घरैछेउको ठुटो रूखमा वसन्तले पालुवा उमार्छ

उसले पनि थुप्रैपटक उमारेकी छे मनकै वसन्तमा पालुवाहरू

मनको पालुवालाई मलजल नपुगेरै होला

पालुवाहरू मर्दै पलाउँदै गर्छन्

गुलेली, हँसिया र बन्चरोले

कतिले प्रहार गरे कतिले अहिलेसम्म

तर, ऊ जहाँको तहीँ छे

मान्छेहरू भन्छन्…

स्वास्नीमान्छे भनेका घर हुन्

र, लोग्नेमान्छे बारका घोचा

के घर भएरै होला त

कतै सरेरै जान नसकेकी पीपलीभूल ?

ऊ बढार्छे आँगन र सोच्छे

आफू पनि आँगनजस्तै भएको

आँगन…

बूढा रूखहरूले पहेँला पातहरू झार्छन् आँगनमै

केटाकेटीहरूले डिपगोली खेल्न प्वाल पार्छन् आँगनमै

मियो गाडेर दाइँ गर्छन् मान्छेहरू आँगनमै

पोलेर आँगन दान गर्छन् छोरी आँगनमै

आँगनमै बसेर बूढाबूढीहरू श्लोक सुनाउँछन्

आँगनमै रोपिन्छ काँडेगुलाफ

आँगनमै खनिन्छ इनार

मान्छेहरू भन्छन्…

स्वास्नीमान्छे भनेका इनार हुन्

जसले सधैँ पानी दिइरहन्छन्, प्यास मेटाइरहन्छन्

लोग्नेमान्छे भनेका बाल्टी र डोरी हुन्

जसले सधँै पानी तानिरहन्छन्

के इनार भएरै होला त

अझै कतै बगेरै जान नसकेकी पीपलीभूल ?

उसले रोपेको बकाइनुको बोटझैँ प्रत्येक दिन

अग्लिँदै गरेका उसका उमेरका खुड्किलाहरू

सकिँदै गएका छन्

ऊ वरिपरि आँखा घुमाउँछे

अलिपर…

आफ्नू नातिनी टिकलीभूल खेलिरहेकी छे

कुवा बनेर सारा जीवन कुवामै बिताएकी पीपलीभूलले

पहिलोपल्ट समुद्र देखी

आफ्नू नातिनी टिकलीभूलको आँखामा ।

Langtang Village Resque

English Poem – My Mother Is Full Of Kisses – John Chizoba Vincent

When she gave birth to me, she welcomed
Me with kisses on my lips, cheek and body.
She gives me a kiss when I make Her proud in the Public eyes.
A kiss when I wake up in the morning;
A kiss when I go to bed.
A kiss when i burn my fingers and cry;
A kiss when I bump my head and weep.
A kiss when my bath is over
A kiss when I appreciate her dimples
A kiss When I tells her she cooks well
A kiss when she sees my report card
A kiss when I eat her food and smile
A kiss when I tell her ‘Mummy I love you’
A kiss on my birthday, a kiss on a shopping
A kiss when the world clashes on me
A kiss under the life pleasure,
Though I may be an adult, but I am not
in mother’s eyes, even in my wife’s face
She always leave a rewarding kisses on
My face through her smiling lips.
The sea is blue, The grass is green
The sun is yellow, The Sky is blue
But mother’s kisses are as white as the snow
My mother is as full of kisses
As a teacher is full of books

Poem – A Woman Waits For Me – Walt Whitman

A WOMAN waits for me–she contains all, nothing is lacking,
Yet all were lacking, if sex were lacking, or if the moisture of the
right man were lacking.

Sex contains all,
Bodies, Souls, meanings, proofs, purities, delicacies, results,
promulgations,
Songs, commands, health, pride, the maternal mystery, the seminal
milk;
All hopes, benefactions, bestowals,
All the passions, loves, beauties, delights of the earth,
All the governments, judges, gods, follow’d persons of the earth,
These are contain’d in sex, as parts of itself, and justifications of
itself.

Without shame the man I like knows and avows the deliciousness of his
sex, 10
Without shame the woman I like knows and avows hers.

Now I will dismiss myself from impassive women,
I will go stay with her who waits for me, and with those women that
are warm-blooded and sufficient for me;
I see that they understand me, and do not deny me;
I see that they are worthy of me–I will be the robust husband of
those women.

They are not one jot less than I am,
They are tann’d in the face by shining suns and blowing winds,
Their flesh has the old divine suppleness and strength,
They know how to swim, row, ride, wrestle, shoot, run, strike,
retreat, advance, resist, defend themselves,
They are ultimate in their own right–they are calm, clear, well-
possess’d of themselves. 20

I draw you close to me, you women!
I cannot let you go, I would do you good,
I am for you, and you are for me, not only for our own sake, but for
others’ sakes;
Envelop’d in you sleep greater heroes and bards,
They refuse to awake at the touch of any man but me.

It is I, you women–I make my way,
I am stern, acrid, large, undissuadable–but I love you,
I do not hurt you any more than is necessary for you,
I pour the stuff to start sons and daughters fit for These States–I
press with slow rude muscle,
I brace myself effectually–I listen to no entreaties, 30
I dare not withdraw till I deposit what has so long accumulated
within me.

Through you I drain the pent-up rivers of myself,
In you I wrap a thousand onward years,
On you I graft the grafts of the best-beloved of me and America,
The drops I distil upon you shall grow fierce and athletic girls, new
artists, musicians, and singers,
The babes I beget upon you are to beget babes in their turn,
I shall demand perfect men and women out of my love-spendings,
I shall expect them to interpenetrate with others, as I and you
interpenetrate now,
I shall count on the fruits of the gushing showers of them, as I
count on the fruits of the gushing showers I give now,
I shall look for loving crops from the birth, life, death,
immortality, I plant so lovingly now. 40

Poem – The Tiger

William Blake
28 November 1757 – 12 August 1827 London

Tiger! Tiger! burning bright,
In the forests of the night,
What immortal hand or eye
Could frame thy fearful symmetry?

In what distant deeps or skies
Burnt the fire of thine eyes?
On what wings dare he aspire?
What the hand dare sieze the fire?

And what shoulder, & what art,
Could twist the sinews of thy heart?
And when thy heart began to beat,
What dread hand? & what dread feet?

What the hammer? what the chain?
In what furnace was thy brain?
What the anvil? what dread grasp
Dare its deadly terrors clasp?

When the stars threw down their spears,
And water’d heaven with their tears,
Did he smile his work to see?
Did he who made the Lamb make thee?

Tiger! Tiger! burning bright
In the forests of the night,
What immortal hand or eye
Dare frame thy fearful symmetry?

Poem – A Poison Tree

William Blake
28 November 1757 – 12 August 1827 London

I was angry with my friend:
I told my wrath, my wrath did end.
I was angry with my foe:
I told it not, my wrath did grow.

And I watered it in fears,
Night and morning with my tears;
And I sunned it with smiles,
And with soft deceitful wiles.

And it grew both day and night,
Till it bore an apple bright.
And my foe beheld it shine.
And he knew that it was mine,

And into my garden stole
When the night had veiled the pole;
In the morning glad I see
My foe outstretched beneath the tree.

English Poem – A Confession Of A Pearl Dealer – Yoonoos Peerbocus

Made homeless from home
Bombed city where though all
Extend arms, find it harder
To hold peace than explosives
In a napalmed land
As home bred exile I learn
To grow under a chemical sky

Dripping with nuclear fall outs
Flowing to other poison
Poured daily on earth and mind –
Today planet earth, tomorrow the stars.
How sad man who dreams of a home
In hereafter, can’t share their warmth
To each other’s heart, here and now..

Poem – To The Memory Of Raisley Calvert

William Wordsworth
1770 – 1850
Cumberland / England

CALVERT! it must not be unheard by them
Who may respect my name, that I to thee
Owed many years of early liberty.
This care was thine when sickness did condemn
Thy youth to hopeless wasting, root and stem–
That I, if frugal and severe, might stray
Where’er I liked; and finally array
My temples with the Muse’s diadem.
Hence, if in freedom I have loved the truth;
If there be aught of pure, or good, or great,
In my past verse; or shall be, in the lays
Of higher mood, which now I meditate;–
It gladdens me, O worthy, short-lived, Youth!
To think how much of this will be thy praise.

Poem – Translation Of Part Of The First Book Of The Aeneid

William Wordsworth
1770 – 1850
Cumberland / England

BUT Cytherea, studious to invent
Arts yet untried, upon new counsels bent,
Resolves that Cupid, changed in form and face
To young Ascanius, should assume his place;
Present the maddening gifts, and kindle heat
Of passion at the bosom’s inmost seat.
She dreads the treacherous house, the double tongue;
She burns, she frets–by Juno’s rancour stung;
The calm of night is powerless to remove
These cares, and thus she speaks to winged Love:

‘O son, my strength, my power! who dost despise
(What, save thyself, none dares through earth and skies)
The giant-quelling bolts of Jove, I flee,
O son, a suppliant to thy deity!
What perils meet Aeneas in his course,
How Juno’s hate with unrelenting force
Pursues thy brother–this to thee is known;
And oft-times hast thou made my griefs thine own.
Him now the generous Dido by soft chains
Of bland entreaty at her court detains;
Junonian hospitalities prepare
Such apt occasion that I dread a snare.
Hence, ere some hostile God can intervene,
Would I, by previous wiles, inflame the queen
With passion for Aeneas, such strong love
That at my beck, mine only, she shall move.
Hear, and assist;–the father’s mandate calls
His young Ascanius to the Tyrian walls;
He comes, my dear delight,–and costliest things
Preserved from fire and flood for presents brings.
Him will I take, and in close covert keep,
‘Mid groves Idalian, lulled to gentle sleep,
Or on Cythera’s far-sequestered steep,
That he may neither know what hope is mine,
Nor by his presence traverse the design.
Do thou, but for a single night’s brief space,
Dissemble; be that boy in form and face!
And when enraptured Dido shall receive
Thee to her arms, and kisses interweave
With many a fond embrace, while joy runs high,
And goblets crown the proud festivity,
Instil thy subtle poison, and inspire,
At every touch, an unsuspected fire.’

Love, at the word, before his mother’s sight
Puts off his wings, and walks, with proud delight,
Like young Iulus; but the gentlest dews
Of slumber Venus sheds, to circumfuse
The true Ascanius steeped in placid rest;
Then wafts him, cherished on her careful breast,
Through upper air to an Idalian glade,
Where he on soft ‘amaracus’ is laid,
With breathing flowers embraced, and fragrant shade.
But Cupid, following cheerily his guide
Achates, with the gifts to Carthage hied;
And, as the hall he entered, there, between
The sharers of her golden couch, was seen
Reclined in festal pomp the Tyrian queen.
The Trojans, too (Aeneas at their head),
On conches lie, with purple overspread:
Meantime in canisters is heaped the bread,
Pellucid water for the hands is borne,
And napkins of smooth texture, finely shorn.
Within are fifty handmaids, who prepare,
As they in order stand, the dainty fare;
And fume the household deities with store
Of odorous incense; while a hundred more
Matched with an equal number of like age,
But each of manly sex, a docile page,
Marshal the banquet, giving with due grace
To cup or viand its appointed place.
The Tyrians rushing in, an eager band,
Their painted couches seek, obedient to command.
They look with wonder on the gifts–they gaze
Upon Iulus, dazzled with the rays
That from his ardent countenance are flung,
And charmed to hear his simulating tongue;
Nor pass unpraised the robe and veil divine,
Round which the yellow flowers and wandering foliage twine.

But chiefly Dido, to the coming ill
Devoted, strives in vain her vast desires to fill;
She views the gifts; upon the child then turns
Insatiable looks, and gazing burns.
To ease a father’s cheated love he hung
Upon Aeneas, and around him clung;
Then seeks the queen; with her his arts he tries;
She fastens on the boy enamoured eyes,
Clasps in her arms, nor weens (O lot unblest!)
How great a God, incumbent o’er her breast,
Would fill it with his spirit. He, to please
His Acidalian mother, by degrees
Blots out Sichaeus, studious to remove
The dead, by influx of a living love,
By stealthy entrance of a perilous guest.
Troubling a heart that had been long at rest.

Now when the viands were withdrawn, and ceased
The first division of the splendid feast,
While round a vacant board the chiefs recline,
Huge goblets are brought forth; they crown the wine;
Voices of gladness roll the walls around;
Those gladsome voices from the courts rebound;
From gilded rafters many a blazing light
Depends, and torches overcome the night.
The minutes fly–till, at the queen’s command,
A bowl of state is offered to her hand:
Then she, as Belus wont, and all the line
From Belus, filled it to the brim with wine;
Silence ensued. ‘O Jupiter, whose care
Is hospitable dealing, grant my prayer!
Productive day be this of lasting joy
To Tyrians, and these exiles driven from Troy;
A day to future generations dear!
Let Bacchus, donor of soul-quick’ning cheer,
Be present; kindly Juno, be thou near!
And, Tyrians, may your choicest favours wait
Upon this hour, the bond to celebrate!’
She spake and shed an offering on the board;
Then sipped the bowl whence she the wine had poured
And gave to Bitias, urging the prompt lord;
He raised the bowl, and took a long deep draught;
Then every chief in turn the beverage quaffed.

Graced with redundant hair, Iopas sings
The lore of Atlas, to resounding strings,
The labours of the Sun, the lunar wanderings;
When human kind, and brute; what natural powers
Engender lightning, whence are falling showers.
He haunts Arcturus,–that fraternal twain
The glittering Bears,–the Pleiads fraught with rain;
–Why suns in winter, shunning heaven’s steep heights
Post seaward,–what impedes the tardy nights.
The learned song from Tyrian hearers draws
Loud shouts,–the Trojans echo the applause.
–But, lengthening out the night with converse new,
Large draughts of love unhappy Dido drew;
Of Priam asked, of Hector–o’er and o’er–
What arms the son of bright Aurora wore;–
What steeds the car of Diomed could boast;
Among the leaders of the Grecian host.
How looked Achilles, their dread paramount–
‘But nay–the fatal wiles, O guest, recount,
Retrace the Grecian cunning from its source,
Your own grief and your friends?–your wandering course;
For now, till this seventh summer have ye ranged
The sea, or trod the earth, to peace estranged.’

Poems – Spring

William Shakespeare
26 April 1564 – 23 April 1616

When daisies pied, and violets blue,
And lady-smocks all silver-white,
And cuckoo-buds of yellow hue
Do paint the meadows with delight,
The cuckoo then, on every tree,
Mocks married men, for thus sings he:
‘Cuckoo!
Cuckoo, cuckoo!’ O word of fear,
Unpleasing to a married ear.
When shepherds pipe on oaten straws,
And merry larks are ploughmen’s clocks,
When turtles tread, and rooks, and daws,
And maidens bleach their summer smocks,
The cuckoo then, on every tree,
Mocks married men, for thus sings he:
‘Cuckoo!
Cuckoo, cuckoo!’ O word of fear,
Unpleasing to a married ear.

नेपाली कविता – भिरालो बाटो

येई बाटोले
हर्पे बोकाउादै घाचेट्दै
बाजेको जुागारेखीलाई अस्साम भस्सायो
ब्रम्हपुत्र वारीपारी
भैासीगोठ रुागायो
र पठायो बाजे नभेटेको
काचो धागोले बाधेको खबर घरगाउालाई
चाम्लादाङ्गका सन्तु बाजे
ओरालो बाटो जस्तै ओर्लिए
मेघालय खासी हिल पुगेपछि
खसिनीका परेलीमा अल्भिए
र खसिया भई पल्टिए त्यही
मेरा शिलागे दोस्त लिङ्दो रैछन् एक नेपाली बाजेका नाति
र भनि बस्थे “मेरा नेप्पाली बाजे”
तिनै हुन की संवत १९९३ मा हराएका हाम्रा सन्तु बाजे

भिरभिर हिंडेको यो बाटो
कोई पहिलो चोटी हिंडे
कोई अन्तिम चोटी हिंडे
कोई बार-बार हिंडे
येई ओरालोमा
भालुले लखेटेथ्यो किराती मितबालाई
भालुले ताछेका मितबा जसोतसो बाचे
नाम चाही जोगिएन…भएछ ‘भालुकोरे’
हाम्रा माईला बा
नून बोक्न तराई झर्दा
मलेरियाले थलिएर यस्सै उकालोमा
ढाकर पल्टेपछि
बुझे, अब पल्टने पालो उनको
उनी कहिलै उकालो कटेंनन ।

बाटैमा थियो देउराली बजार
मास्के साहुकी काइाली छोरी
मेलामा किन्दिए ठूला मामाले
कपाल बाध्ने लाछा
र वचन हाले जनै-सुपारीको
तीनै मामा पनि
एकादशीको बिहान येई बाटो ओर्ले
बर्मा एरावदी नदीमा पुल हाल्दै थिए रे
ती पनि फिरेनन
यत्ता भीरको बाटोमा
गुरासको हागाले हिउ निखारे पछि
बटुवाले देखे रे
अल्झेको तेई बेबारिसे लाछा
र गाउालेसाग थपियो रे
त्यै काइालीलाई थलाउने छारे बिमारको किस्सा
जो अविवाहिता अल्पायुमै बितिन रे ।

येई बाटो भएर
सिादुरे धामीले फङसेलीलाई कुदायो रे
भगाएर नागीबाट
बोजु खोज्दै
देउराली भन्ज्याङ्गसम्म आकी थिन रे
र भक्कु सरापेर फिरेकी थिन रे,
येई बाटो भएर
बसाइा झरेको रैछ
खार्ताम्छाका खोक्माली बाको बगाल
रुवाबासी गर्दै
बाटाको खोलाले बगायो
पछि लागेको कालो कुकुर पनि ।

मोटरबाटो चलेदेखि
पुर्खाले बिंडी तान्दै हिंडेको गुल्जार यो बाटो
बटुवा नभेटेर
दारी जस्तो घारी पाल्दा पनि
पि्रयजनहरू, मोटर चढेर ओरालो लागेका लाग्यै छन् ।